Tekst: Isabel van Lent | Fotografie: Daniel Nicholas 

De gelijksprekende echo van Muiderberg

Het Echobos ligt ten westen van de Brink van Muiderberg, ingeklemd tussen de dijk, een sportpark en de Joodse begraafplaats. Het bos spreekt tot de verbeelding vanwege de mysterieuze, natuurlijke ‘gelijksprekende echo’ en was inzet van een intensief participatieproject.

“Het is verbazingwekkend dat zo’n klein bos zoveel commotie kan veroorzaken”, vertelt Pam Rusman, beleidsadviseur bij de fusiegemeente Gooise Meren en projectleider van het Toekomstbeeld Echobos 2018-2023. Dit herstelplan moest de cultuurhistorische, recreatieve en ecologische waarden van het bos beter tot hun recht laten komen, met de ambitie om het Echobos terug te brengen in de sfeer van de 18de-eeuwse buitenplaats Rustrijk. Dit landgoed werd ongeveer tweehonderd jaar geleden gesloopt. Het enige gebouwde overblijfsel is de rijksmonumentale Echomuur, die werd opgetrokken om de natuurlijke echo van deze plek te versterken. De rest van de 6,5 hectare bestaat grotendeels uit een dichtbegroeid bos, begrensd met sloten die aantakken op een door een dijkdoorbraak ontstaan meertje. Een aantal monumentale laanbomen verraadt de voormalige tuininrichting. Van een doolhof dat onderdeel was van het landgoed, resteren enkele haagbeuken.

Ontwerpschetsje
‘Toen ik na de fusie van Muiden en Bussum met het Echobos aan de slag ging, maakte ik de fout om met de informatie een eigen ontwerpschetsje aan de bewoners mee te sturen. Er kwamen reacties per brief. Dat is nooit een goed teken. Het bleek dat de Muiderbergers al een kritische houding hadden ten opzichte van hun gemeente’, vertelt Rusman. Ook werden gemeenteraadsleden bij het ontluikende bewonersprotest betrokken. Het idee om de paden en de zichtassen van de oorspronkelijke parkaanleg te herstellen, stuitte op weerstand, onder meer omdat er dan bomen moesten sneuvelen. Rusman benaderde de criticasters en stelde een plan op waarin het te doorlopen participatieproces uiteen werd gezet. ‘Zo’n plan gaat vooral om het proces. Wie komen in je werkgroep, wat is hun rol en wat is de fasering van het project’, somt ze op. ‘Je wilt vooral vertrouwen kweken. Daarom nodigden we buurtbewoners uit, onder wie vertegenwoordigers van de Dorpsraad Muiderberg en Groen Muiderberg, maar ook externe deskundigen. Die zijn minstens zo belangrijk; experts voegen objectiviteit toe aan het project en waarborgen de kwaliteit.’

Gehechtheid
‘Het is goed dat de Muiderbergers zich kritisch opstellen. Die kritiek vloeit voort uit hun gehechtheid aan deze plek. Binnen de gemeente is niet altijd gevoeligheid voor wat er in een wijk leeft’, verklaart Rusman de tegenstand. Zij begrijpt die gehechtheid. Struinend door het bos, vertelt ze honderduit. ‘Hoe klein ook, dit is een bijzondere plek. Behalve de echomuur is er ook een rijksmonumentale groepsschuilplaats. Het bos maakt onderdeel uit van het Natuurnetwerk Nederland en grenst aan een agrarisch slagenlandschap, de grootste Joodse begraafplaats van Nederland en de voormalige Zuiderzeedijk.’ De cultuurhistorische en ecologische rijkdom van deze plek was uitgebreid onderwerp van gesprek tijdens de eerste bijeenkomst met de participatiewerkgroep. Iedereen kreeg de kans om vanuit zijn of haar expertise over het Echobos te vertellen. Zo werd er gesproken over de vele insecten die in het bos leven en vertelde de beheerder van het bos over zijn werk. Er waren vertegenwoordigers aanwezig van Landschap Noord-Holland, Natuurmonumenten en ontwerp- en onderzoeksbureau SB4.

Toekomstbeeld
Los van enkele veldexcursies, volgden nog twee bijeenkomsten met de werkgroep. Rusman: ‘Tijdens de tweede avond hebben we op papier gezet wat we belangrijk vinden om te behouden en te ontwikkelen in het Echobos.’ De derde bijeenkomst stond in het teken van het landschapsplan van SB4. Met de input van die avond, is een definitief plan naar het college gegaan. ‘Je moet de tijd nemen voor dit soort processen’, aldus Rusman, die de bijeenkomsten altijd minutieus voorbereidde, met veel (historische) foto’s, referentiebeelden en oude kaarten. ‘Je moet goed van tevoren bedenken wat je op zo’n avond met elkaar wilt bereiken.’ Nauwkeurigheid is ook belangrijk. Alles werd vastgelegd en teruggekoppeld. De uitkomst van het proces is een toekomstbeeld voor 2023. ‘Hier gaan we geleidelijk naartoe werken. Zo hebben we afspraken gemaakt over het aantal bomen dat jaarlijks mag worden geplant, zodat we het beeld van de kronkelende lanen van de Engelse landschapsstijl kunnen versterken.’

Het steunpunt aan het woord
‘Dit proces is interessant omdat het toekomstbeeld van het Echobos echt samen met bewoners en experts gemaakt is’, aldus Dorine van Hoogstraten van het Steunpunt Monumenten en Archeologie. Dit is relevant in het kader van de Omgevingswet, waarin participatie een verplichting wordt. Bewoners worden niet meer met een kant-en-klaar plan geconfronteerd, maar werken actief mee aan de planvorming. Zij brengen de lokale kennis en de emotionele verbondenheid met het landschap met zich mee. De onafhankelijke experts voegen daar objectieve kennis en een gevoel voor de bredere context aan toe. Van Hoogstraten: ‘Het samenbrengen van deskundigen, participanten en gemeentemensen wordt de komende jaren een uitdaging. Onderling vertrouwen en respect tussen die groepen is van cruciaal belang. Dat moet echt nog groeien. Projecten als het Echobos dragen daar aan bij, hoe bescheiden van schaal ook.’