Interview Martin Vos: aardkundige waarden in de omgevingsverordening

Interview Martin Vos: aardkundige waarden in de omgevingsverordening

In de provincie Noord-Holland liggen bijzondere natuurlijke landschappen en landschapselementen die ons vertellen over de oorsprong en cultuurhistorie van de bodem. Deze landschappen werden beschermd door middel van verschillende verordeningen, tot in november 2020 de omgevingsverordening (OV NH2020) in werking trad. Sindsdien is de bescherming van de gebieden gewijzigd, wat ook consequenties heeft voor gemeentelijk beleid. We gaan in gesprek met Martin Vos, beleidsadviseur omgevingsbeleid provincie Noord-Holland.

Aardkundige monumenten en aardkundige waarden, waar gaat het precies om?

Sinds het einde van de 20^e eeuw is bijzondere aandacht voor oorspronkelijke landschappen die onder druk staan van menselijk ingrijpen. Het gaat bijvoorbeeld om stuwwallen en dekzandduinen, de kustlijn, duinen en strandwallen, veen, rivier en zee. De bijzondere landschappen zijn in kaart gebracht en aangeduid als aardkundige waarden. Een selectie van de meest indrukwekkende landschappen hebben zelfs de status van aardkundig monument gekregen. Het belang van de bescherming van deze landschappen is dat de kwaliteit bewaard blijft voor de toekomst.

Hoe werd de bescherming van de aardkundige monumenten en waarden geborgd?

De bescherming van de gebieden is sinds de eeuwwisseling onder de aandacht geweest van de provincie Noord-Holland. In totaal waren er tachtig aardkundige waarden, waarvan zestien aardkundig monument waren. De tachtig aardkundige waarden werden beschermd middels de Provinciale Ruimtelijke Verordening in de gemeentelijke bestemmingsplannen. De zestien aardkundige monumenten werden daarnaast ook beschermd middels de Provinciale Milieuverordening. Bij ruimtelijke ontwikkelingen moest een ontheffing worden aangevraagd. De meeste aanvragen daarvoor werden gedaan vanwege grote projecten als wildviaducten, leidingen en aansluitingen van kabels van bijvoorbeeld windturbines op zee. Ook particulieren moesten ontheffing vragen. De Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied (ODNZKG) had een loketfunctie voor deze gebieden.

Wat is er gewijzigd met de komst van de Omgevingsverordening in 2020?

Sinds november 2020 is de omgevingsverordening (OV NH2020) van kracht, waardoor onder andere de Provinciale Ruimtelijke Verordening en de Provinciale Milieuverordening zijn vervangen en de loketfunctie van de ODNZKG is komen te vervallen. De reden voor deze wijzigingen is dat de provincie wil aansluiten op de implementatie van de Omgevingswet. We willen het ingewikkelde beleid en het tijdrovende proces rond ontheffingen loslaten. Streng beleid is niet per sé beter voor de bescherming. Bovendien waren de aardkundige waarden fysiek al vrij veel aangetast, waardoor het strenge regime niet meer paste.

Wat zijn de gevolgen van die ontwikkelingen voor de aardkundige waarden en monumenten?

De gevolgen van deze wijzigingen zijn merkbaar zowel in de bijzondere landschappen zelf, als op het gebied van beleid. Van de oorspronkelijk tachtig aardkundige waarden en zestien aardkundige monumenten, staan alleen de monumenten in de omgevingsverordening NH2020, nu onder de naam ‘aardkundige waarden’. De belangrijkste gevolgen voor deze gebieden zijn dat het toezicht en de handhaving op de bescherming van deze gebieden is veranderd. Door het wegvallen van de oorspronkelijke verordeningen, vallen de aardkundige monumenten niet langer onder een zelfstandig regime. Deze gebieden vallen nu onder het NatuurNetwerk Nederland (NNN) of onder Bijzonder Provinciaal Landschap (BPL).

De namen van de gebieden waar het om gaat en de contouren zijn in enkele gevallen ook veranderd. Deze informatie kan per gebied geraadpleegd worden in de kaartviewer van de omgevingsverordening NH2020, via de website van de provincie. Daar is per gebied informatie beschikbaar door middel van kleurcoderingen in kaartmateriaal gecombineerd met uitleg over hoe met de gebieden om te gaan om de leesbaarheid van de landschappen te behouden. Met name afdeling 6.4 en bijlagen 5 en 6 in omgevingsverordening NH2020 zijn hierin van belang.

De gebieden die oorspronkelijk alleen aardkundige waarde waren, dus zonder monumentenstatus, zijn nog steeds relevant, maar worden niet langer door de provincie beschermd.

Wat wordt er gevraagd van de gemeente?

Nu de voormalige aardkundige monumenten, die sinds de omgevingsverordening NH2020 aardkundige waarden heten, zijn ondergebracht in NNN of BPL is de bescherming ervan onderdeel geworden van de regels die voor NNN en BPL gelden. De vergunningverlening, het toezicht en de handhaving door de omgevingsdienst is komen te vervallen en het is aan de gemeenten zelf om af te wegen of een initiatief in een aardkundige waarde al dan niet doorgang kan vinden. Waar voorheen de provincie toezag op de bescherming van de gebieden , ligt deze rol nu dus bij de gemeenten. Op dit moment is er sprake van een overgangsrecht. Als een gemeente iets in het huidige bestemmingsplan heeft staan over de bescherming van de aardkundige waarden binnen de gemeentegrenzen, dan zijn die regels geldig; is er niets opgenomen of is er sprake van een initiatief dat buiten het bestemmingsplan valt, dan is de Provinciale Omgevingsvergunning leidend. De beleidsregel in de OV NH2020 schrijft voor dat gemeenten de regels voor aardkundige waarden moeten opnemen in hun nieuwe bestemmings- en/of omgevingsplannen. Al met al moeten de gemeenten de gebieden voortaan zelf beschermen en deze ook in hun eigen bestemmingsplankaarten opnemen. Zij kunnen in de bescherming van deze gebieden ook de maatschappelijke belangen afwegen. De gemeente besluit dan zelf of er bij een initiatief in een aardkundige waarde sprake is van significante aantasting en of in dat geval van het beleid moet worden afgeweken vanwege grote maatschappelijke belangen. De provincie volgt de besluitvorming op afstand en kan reageren met behulp van een zienswijze.

Ten slotte, waar kunnen gemeenten terecht met vragen?

Om de zorg voor de gebieden over te dragen en de wijzigingen in beleid te communiceren, gaat de provincie in gesprek met de gemeenten. Hoewel de gebieden niet langer direct onder provinciaal toezicht vallen, wil de provincie wel zorgen voor een overdracht en borging van de bescherming. Dit wordt gedaan door een communicatieoffensief richting de gemeenten en partijen die actief zijn in de betreffende gebieden. De plannen hiervoor zijn nog in ontwikkeling. De provincie en het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland zullen waar mogelijk hierin samen optrekken.

(Tekst: Annika Blonk-van den Bercken, Beeld: Merel Spithoven)