Instandhouding van het Religieus Erfgoed

Instandhouding van het Religieus Erfgoed: een gezamenlijke verantwoording

Ana van der mark, architectuurhistoricus en erfgoedadviseur – Themabijeenkomst Erfgoedteam, 14 maart 2018

Er worden de komende jaren zo’n 15 tot 4500 sluitingen verwacht, zeer verontrustende geluiden gebaseerd op cijfers uit 2016 toen 82% van de gelovigen aangaf nooit (meer) een kerk te bezoeken. Het platform www.toekomstreligieuserfgoed.nl zorgt voor de verbindende factor tussen verschillende organisaties én gemeenten. Het biedt nieuws, opinie, kennis en ruimte voor discussie en samenwerking op het gebied van religieus erfgoed. Er worden bijvoorbeeld voorbeelden verzameld van veranderd gebruik van zowel kerken als kloosters en een actuele agenda verwijst naar lezingen, tentoonstellingen en symposia over dit onderwerp.

Inventarisatie vanuit het rijk
Op deze tweede bijeenkomst van de drieluik over religieus erfgoed is de eerste spreker Frank Strolenberg van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, die ons in volgelvlucht laat zien hoe er sinds het jaar van het religieus erfgoed in 2008 vanuit het rijk voortdurend aandacht wordt gevraagd voor de leegstand van kerken en hoe de gebouwen, als zij hun oorspronkelijke functie om welke reden dan ook hebben verloren, toch nog gebruikt kunnen worden waardoor ze behouden kunnen blijven. De afspraken die nu in de door het kabinet gesteunde kerkenvisie (2018 – 2012) zijn vastgelegd gaan over alle kerkgebouwen of ze nu wel of geen monument zijn, en ook over alle godsdiensten.

De rol van de gemeente
De tweede spreker, Alice Gut, monumentenambtenaar bij de gemeente Utrecht, maakt duidelijk wat de rol van de gemeente kan zijn bij het vaak moeizame proces om religieuze gebouwen te behouden en er een nieuwe bestemming voor te vinden die voor alle partijen gunstig is. (Het bisdom Utrecht wil bijvoorbeeld geen moskee in voormalige katholieke kerken). Samen met collega’s werd een visie ontwikkeld die eind 2017 door de gemeenteraad werd aangenomen. Tijdens het proces dat circa twee jaar duurde in nauwe samenwerking met burgers en belangenverenigingen werd de gehele kerkenvoorraad geïnventariseerd qua gebruik en werden zowel de vaste als de roerende onderdelen (interieur) in kaart gebracht. Daarnaast werd een breed multidisciplinair vooronderzoek gedaan met als speerpunten: de rol van de gemeente en de rol van de eigenaar; onderhoud en exploitatie; het instrument herbestemmingsprofiel; het toeristisch potentieel van de kerkgebouwen.

De rol van de gemeente in deze kan als volgt worden samengevat:
1.Inventarisaties en waarderingen van af te stoten kerken
2. Structureel overleg met kerkeigenaren
3.Open staan voor ander (tijdelijk) gebruik
4. Gemeente als makelpunt
5. Aanbieden van een goedkope leningen
6. Stimuleren van haalbaarheidsstudies
7. Advies bij energiemaatregelen
8. Het faciliteren van transformaties (bestemmingsplan wijziging)

Kortom: de rol van de gemeente is groot! Sta open voor ander gebruik en maak dat mogelijk. Voor inspiratie zie www.erfgoed.utrecht.nl/visie-religieus-erfgoed

Praktijkvoorbeeld
Hoe dit in een andere gemeente praktisch in zijn werk is gegaan laten onze gastheren en Marjorie Verhoek, ambtenaar van de gemeente Zaanstad zien. We zijn namelijk bij elkaar in de pastorie van de Bonifatiuskerk. Deze kerk werd in 2013 in haar bestaan bedreigd omdat de vloer was ingestort. Vanaf 2015 is de kerk gerestaureerd met veel hulp van de parochie, de gemeente en de provincie. Nu is het gebouw weer in gebruik voor zijn oorspronkelijke functie maar is daarnaast geschikt gemaakt voor andere functies. Een gedeelte van de vaste kerkbanken achter in de kerk werd verwijderd, in de vloer werd een mozaïek kunstwerk aangebracht en dit gedeelte kan nu gebruikt worden voor ontvangsten en bijeenkomsten.

Volgende bijeenkomst
Het laatste deel van het drieluik religieus erfgoed, met focus op archeologie, is op woensdag 11 april bij De Keizerin in Middenbeemster.