Aan de slag met archeologie onder de Omgevingswet: drie praktische tips

Noord-Holland kent een rijke geschiedenis die niet alleen bovengronds zichtbaar is, maar ook verborgen ligt onder de grond. In Nederland zijn gemeenten verantwoordelijk voor archeologie binnen hun gemeentegrenzen. Ze moeten hun beleid voor archeologie straks borgen in het omgevingsplan. Hoe zorg je dat je daar klaar voor bent? In dit artikel geven we je drie praktische tips om goed voorbereid te zijn.

De kern van het Nederlandse archeologiebeleid is om archeologisch erfgoed zo veel mogelijk in situ te bewaren, oftewel, in de bodem zelf. Gemeenten moeten inzichtelijk maken waar archeologische waarden aanwezig zijn en waar ze verwacht worden. Op basis van die inventarisatie stellen ze regels op over de omgang met die waarden, die in het omgevingsplan terecht komen.

Hier lees je drie praktische tips om het archeologiebeleid van jouw gemeente klaar te stomen voor de Omgevingswet:

1. Zorg voor een actuele waarden- en verwachtingskaart. Om regels op te kunnen nemen in het omgevingsplan, is het van belang dat de archeologische waarden- en verwachtingskaart up-to-date is. Een waarden- en verwachtingskaart geeft gebieden aan waar archeologische waarden (vindplaatsen of monumenten) aanwezig zijn en/of aantoonbaar worden verwacht. Het is van belang dat je kaart up-to-date is, over het algemeen moeten deze kaarten om de 5 à 10 jaar worden geactualiseerd.Een geactualiseerde kaart werkt efficiënt. In een actualisatie van een kaart wordt recent uitgevoerd archeologisch onderzoek gebruikt. Op basis daarvan kunnen sommige gebieden misschien al op voorhand worden vrijgegeven. Dat kan bijvoorbeeld gebeuren als een gebied al eerder is onderzocht. Hierdoor wordt snel duidelijk of er archeologisch onderzoek nodig is of niet.

2. Maak een vertaling naar een goed onderbouwde beleidskaart. Vervolgens zal deze waarden- en verwachtingskaart getransformeerd moeten worden naar een archeologische beleidskaart. Let op! Onder de Omgevingswet moeten gemeenten aantoonbaar beleid vaststellen. Dit betekent dat beleidskaarten duidelijk herleidbaar onderbouwd moeten zijn. Er moet in één oogopslag duidelijk zijn waar de aangegeven verwachting op gebaseerd is, wat en waarom er precies wordt verwacht en over welke periode dit gaat. Het is daarom van belang dat er een bronvermelding bij de kaart aanwezig is. Deze bronvermelding staat nu vaak in een aparte toelichting in een lopende tekst. Vanaf 2032 moet er meteen duidelijk zijn welk type vindplaats welk beleid heeft gekregen in de kaartviewer zelf. Hierdoor wordt het beleid begrijpelijker voor een bredere groep mensen. Je kunt hier meer over lezen in het whitepaper over de Archeologische Inventarisatiekaart van Buro de Brug.

3. Stel een archeologische onderzoeksagenda op. Het is slim om als gemeente een archeologische onderzoeksagenda op te stellen op basis van de archeologische inventarisatie, waarop het beleid weer kan worden aangepast. Een inventarisatie kan duidelijk maken dat een bepaalde periode of een bepaald type archeologie al heel vaak is onderzocht. Dan is het misschien niet nodig om dat onderzoek steeds opnieuw te doen. Archeologische onderzoeken kunnen zich dan beter richten op gebieden, perioden of onderzoeksvragen waar nog niet zoveel over bekend is in de gemeente. Gemeenten zijn vrij om hun eigen onderzoeksagenda op te stellen en daarin keuzes te maken, zolang dit maar goed onderbouwd gebeurt.

Met deze drie tips zorg je ervoor dat je beleid op orde is. De volgende stap is de vertaling naar het omgevingsplan. Door een goede borging van de archeologische waarden in het omgevingsplan zorg je ervoor dat archeologie kwaliteit toe blijft voegen aan onze fysieke leefomgeving. Je leest hier binnenkort meer over op onze website!

(Beeldverantwoording: Archeologiebeleid Omgevingswet Ambtenaren op ons jaarlijkse symposium over de Omgevingswet. Foto van André Russcher)