Concreet aan de slag met de Omgevingswet! Lees meer over onze werksessies Erfgoed en Omgevingswet

Vanaf 1 januari 2024 werken gemeenten met de Omgevingswet. Om gemeenten te ondersteunen bij de transitie van het erfgoedbeleid naar de nieuwe instrumenten onder de Omgevingswet organiseert het Steunpunt een aantal keer per jaar werksessies voor erfgoedambtenaren en hun directe collega’s. De werksessies zijn een laagdrempelige manier voor het uitwisselen van kennis en ervaringen over hoe gemeenten omgaan met de Omgevingswet.

Per werksessie doen er ongeveer vier gemeenten uit dezelfde regio mee; zij komen zo’n vier keer per jaar bij elkaar. Door te werken in kleine groepen zijn de bijeenkomsten op maat gemaakt en is er veel ruimte voor het uitwisselen van ervaringen uit de praktijk. Gemeenten dragen zelf onderwerpen aan die vervolgens met de groep worden besproken. Onderwerpen zijn bijvoorbeeld: hoe ga ik om met de omgeving van het monument, hoe kan ik omgaan met cultuurhistorisch waardevolle gebieden, hoe kan ik beeldbepalende panden opnemen in het omgevingsplan, hoe geef ik erfgoed een plek in een omgevingsprogramma, en welke rol speel ik aan de gemeentelijke omgevingstafel?

Eén van de groepen bestaat uit de gemeenten Haarlem, Heemstede, Bloemendaal en Zaanstad. Zij vinden het een waardevolle manier om kennis en ervaring over de Omgevingswet met elkaar te delen: ‘Het Rijk heeft gemeenten tot 2027 gegeven voor het opstellen van een omgevingsvisie en tot 2032 voor het omgevingsplan. Dit lijkt nog ver weg, maar er moet ook nog veel gebeuren. We werken nu bijna een jaar met de Omgevingswet, en juist als je er mee aan de slag gaat, komen er vraagstukken naar boven. Werkenderwijs vind je dingen uit, of loop je tegen aspecten aan die onduidelijk zijn. Iedereen is met dezelfde thema’s bezig, alle gemeenten moeten hetzelfde wiel uitvinden. Dus is het is goed om dat met elkaar te delen. En omdat de werksessies één keer in de drie maanden plaatsvinden, kunnen we een update geven als we met een bepaald onderwerp aan de slag zijn gegaan. Dit keer hebben we het gehad over hoe je als erfgoedambtenaar aan de overlegtafel zit. Daar beginnen sommigen net mee, dus het is interessant om dan over drie maanden te horen hoe het is gegaan.’

Omgeving van het monument

Tijdens de vorige werksessie is uitgebreid stil gestaan bij de omgeving van het monument. Veel gemeenten hebben grote vraagtekens over hoe je de omgeving van het monument concreet kan opnemen in het omgevingsplan. De vraag is niet alleen hoe het geregeld moet worden in het omgevingsplan, maar ook hoe gemeenten hiermee in de tussentijd moeten omgaan. Per 1 januari is het wettelijk verplicht om rekening te houden met de omgeving van monumenten. Hoe weten de vergunningverleners dat er sprake is van een omgeving van het monument? Het is interessant dat er ook een jurist aan tafel zat, omdat dit niet alleen vraagstuk is voor erfgoed, maar ook juridische implicaties heeft. Belangrijke aspecten zijn de zichtbaarheid, ligging, historische context en de relatie van monumenten met hun omgeving. Gemeenten kunnen specifieke toetsingskaders en regels in omgevingsplannen opnemen, bijvoorbeeld een vergunningplicht voor wijzigingen in de omgeving van monumenten. Een aantal gemeenten experimenteert al met contouren en methodieken om een balans te vinden tussen erfgoedbescherming en ruimtelijke ontwikkelingen. Bijvoorbeeld door:

• Het combineren van beschermde stadsgezichten als één omgeving en daarbij maatwerkcontouren voor losse monumenten.
• Het toepassen van algemene regels met de eis dat initiatiefnemers bewijzen dat plannen geen schade veroorzaken aan monumenten.
• Het werken met risicoanalyses en specifieke regels in het omgevingsplan, zoals beperkingen voor hoogbouw en aanlegvergunningen binnen beschermde gezichten.

Erfgoed voorbij gemeentegrenzen

Een ander onderwerp was de omgang met erfgoed dat gemeentegrenzen overschrijdt. Gemeenten Bloemendaal en Haarlem hebben bijvoorbeeld al afspraken gemaakt over zichtlijnen die van Bloemendaal naar de Sint Bavokerk in Haarlem lopen, en andersom de zichtlijnen van Haarlem richting de buitenplaatsen in Bloemendaal. Die zichtlijnen waren al geborgd in bestemmingsplannen en kunnen nu worden overgezet naar het omgevingsplan. Hoe dat precies wordt uitgewerkt moet nog worden afgestemd. Het belang van afstemming speelt natuurlijk ook bij de Waterlinies, dijken, of de Atlantikwall. Recent organiseerden we hier ook een Steunpunt Erfgoedteam over – dit is echt een onderwerp dat speelt bij gemeenten.

Doe je mee?

Wil jij ook graag met collega’s uit andere gemeenten ervaringen uitwisselen over de Omgevingswet? Ook in 2025 blijven we deze werksessies organiseren. Meld je aan bij Kim Zweerink via info@steunpunt.nl

(Beeldverantwoording: Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland)