Cultureel erfgoed in het omgevingsplan

Cultureel erfgoed in het omgevingsplan

Cultureel erfgoed biedt kansen, oplossingen en meerwaarde voor allerlei vraagstukken in de leefomgeving. Het gaat daarbij niet meer alleen om de monumenten, maar ook om het verhaal, de ruimtelijke en sociale context en de integratie met andere beleidsterreinen. De verschuiving van objectgericht naar breder en meer integraal erfgoedbeleid zal de komende jaren haar neerslag vinden in de nieuwe omgevingsplannen van gemeenten.

Het omgevingsplan

Het nieuwe omgevingsplan biedt kansen voor behoud, benutting en ontwikkeling van het cultureel erfgoed. Gemeenten hebben nog tot 31 december 2029 de tijd om hun nieuwe omgevingsplan vast te stellen, maar het lijkt niet verstandig om tot deze einddatum te wachten. Veel gemeenten zullen, nadat de Omgevingswet is ingevoerd, niet lang wachten met het voorbereiden van het nieuwe omgevingsplan, en sommige gemeenten zijn al bezig met de voorbereidingen hiervoor. De borging van erfgoed in het omgevingsplan is complex en veel is nog niet duidelijk. Ook al is nog niet alles uitgekristalliseerd, het is wel tijd om aan de slag te gaan.

Regels voor de fysieke leefomgeving

Het omgevingsplan is een van de zes kerninstrumenten in de Omgevingswet. Elke gemeente heeft straks een gemeentedekkend omgevingsplan waarin alle regels voor de fysieke leefomgeving zijn opgenomen. De regels worden opgesteld om de doelstellingen voor de fysieke leefomgeving te bereiken of hieraan bij te dragen. De doelstellingen van het omgevingsplan moeten in het verlengde liggen van de maatschappelijke doelen van de Omgevingswet, namelijk een gezonde en veilige leefomgeving met een goede omgevingskwaliteit.

Erfgoed maakt integraal onderdeel uit van de omgevingskwaliteit

De regels voor cultureel erfgoed maken deel uit van die integrale kwaliteitsdoelstelling. Bij het opstellen van het omgevingsplan moet een balans worden gevonden tussen het sectorale erfgoedbelang en het integrale belang van een goede omgevingskwaliteit. Integratie biedt kansen om cultureel erfgoed een brede reikwijdte en een vanzelfsprekende rol te geven in alle afwegingen en adviezen over omgevingsplanactiviteiten.

Veel gemeenten zijn al begonnen met het opstellen van de gemeentelijke omgevingsvisie, die de inhoudelijke koers uitzet voor het omgevingsplan. Als het goed is wordt daarin aandacht besteed aan de kernwaarden van landschap, steden en dorpen, en de omgangsvormen met het cultureel erfgoed. In het omgevingsplan moeten de keuzes uit de omgevingsvisie worden vertaald naar regelgeving. Daarmee wordt de bescherming van cultureel erfgoed juridisch geborgd.

Verbreding van objectgericht naar gebiedsgericht

In de Omgevingswet krijgt cultureel erfgoed voor de fysieke leefomgeving een bredere reikwijdte dan we gewend zijn onder de huidige wet- en regelgeving. Het bestaat uit de volgende onderdelen:

• monumenten (onroerende zaken, dit zijn zowel de beschermde monumenten zoals rijksmonumenten en gemeentelijke monumenten als ook beeldbepalende, karakteristieke panden of specifieker benoemd, bijvoorbeeld als stolpboerderijen);
• archeologische monumenten;
• stads- en dorpsgezichten;
• cultuurlandschappen;
• roerend en immaterieel erfgoed, voor zover dat in het omgevingsplan aan een locatie te verbinden is (bijvoorbeeld historische schepen in een historische haven).

Publicatie

Het Steunpunt brengt samen met José van Campen (Woord en Plaats), Bas Schout (Schout rv&b) en Joske Poelstra (Rho Adviseurs) een publicatie uit over de kansen van erfgoed in het omgevingsplan. Het is een verkenning van de kansen die het nieuwe omgevingsplan biedt voor behoud, benutting en ontwikkeling van het cultureel erfgoed. Dit is complexe materie en veel van wat wordt behandeld is nog in ontwikkeling. Dat neemt niet weg dat in het artikel grondig naar de kansen wordt gezocht. Het artikel begint met een introductie over het ‘wat en hoe’ van het omgevingsplan. Daarna wordt ingegaan op de algemene uitgangspunten voor cultureel erfgoed in het omgevingsplan en de kansen van het toepassen van verschillende aspecten van cultureel erfgoed. Er wordt stilgestaan bij de mogelijkheden om het vergunningvrije bouwen zó in te richten dat het bijdraagt aan het erfgoedbeleid. Tot slot staan we stil bij de vraag hoe je kunt samenwerken en nu al aan de slag kan gaan.

(Tekst: Kim Zweerink, beeldverantwoording: Els Zweerink)