Het aanwijzen van gemeentelijke monumenten in het omgevingsplan

Gemeenten kunnen gebouwen, objecten of structuren aanwijzen als gemeentelijk erfgoed. In dit artikel lees je hoe deze procedure in z’n werk gaat. Let op: het gaat hier om de nieuwe aanwijzingsprocedure onder de Omgevingswet. We zitten nu in de tussenfase. Het kan goed zijn dat jij nog monumenten aanwijst op grond van je Erfgoedverordening. Lees dan hier verder.

Het beschermen van bijna alle cultuurhistorisch waardevolle objecten en gebieden wordt onder de Omgevingswet geregeld via het omgevingsplan op basis van artikel 4.2, eerste lid van de Omgevingswet. In het omgevingsplan wordt dan een bepaalde functieaanduiding aan de betreffende locatie toegekend. Op gemeentelijk niveau geldt dat bijvoorbeeld voor gemeentelijke monumenten, beeldbepalende panden, archeologisch waardevolle gebieden en gemeentelijk beschermde stadsgezichten.  

Het toevoegen van zo’n functieaanduiding aan een object of gebied betekent dat het omgevingsplan wordt gewijzigd. Paragraaf 16.3.5 van de Omgevingswet beschrijft de procedure die gemeenten moeten volgen voor het wijzigen van het omgevingsplan. Het gaat hier om de ‘uniforme openbare voorbereidingsprocedure’ die beschreven wordt in afdeling 3.4 van de Algemene wet bestuursrecht (Awb). In dit artikel lees je welke vier stappen je moet doorlopen om een gemeentelijk monument aan te wijzen onder de Omgevingswet.

Stap 1: Het voortraject

Contact met de eigenaar

Als overwogen wordt om een object als gemeentelijk monument aan te wijzen, is de eerste stap om contact te zoeken met de zakelijk gerechtigden. Het is verstandig om contact te zoeken met de eigenaar vóórdat de formele procedure start. Met een eerste brief kan de procedure in begrijpelijke taal worden uitgelegd en de eigenaar worden uitgenodigd voor een gesprek. In een gesprek kan een eigenaar vragen stellen en kun je een toelichting kunt geven over de procedure. Het is niet verplicht om met een eigenaar in gesprek te gaan, maar wij raden dat wel aan, omdat je zo een goede relatie opbouwt met de eigenaar.  

Onderbouwing van kernkarakteristieken of kernwaarden

Om erfgoed te kunnen beschermen is een onderbouwing nodig waarin de kernwaarden of kernkarakteristieken van het erfgoed expliciet worden genoemd. Voor een monument gaat het om de redengevende omschrijving. Deze onderbouwing is onderdeel van de motivering van het besluit en moet daarom al afgerond zijn voordat de uov start. De beschrijving met waardering hoort bij de stukken die ter inzage liggen bij het ontwerpomgevingsplan. Belanghebbenden kunnen daar dan op reageren. Eventuele wijzigingen worden meegenomen in het definitieve besluit. Je leest meer over de redengevende omschrijving in dit artikel.  

Advies gemeentelijke adviescommissie

Vaak wordt bij het beschermen van gemeentelijk erfgoed advies gevraagd aan de gemeentelijke adviescommissie. Dit advies richt zich zowel op de juistheid van de onderbouwing als op de vraag of bescherming op zijn plaats is en de juiste beschermingsvorm is gekozen. Het advies van de commissie is  onderdeel van de motivering van het besluit. Daarom moet dit vooraf klaarliggen en bij de terinzagelegging van het ontwerpbesluit als bijlage worden opgenomen.

Stap 2: Kennisgeving

Op basis van het gesprek met de eigenaar, de redengevende omschrijving en het advies van de commissie, kun je met je wethouder overleggen of die de aanwijzingsprocedure wil starten. Als dat het geval is, kan gestart worden met de formele procedure om het omgevingsplan te wijzigen door een functieaanduiding gemeentelijk monument aan een locatie toe te kennen. Er worden drie stappen doorlopen: kennisgeving, ontwerpbesluit en definitief besluit.

Bij de kennisgeving geeft de gemeente kennis van het voornemen om het omgevingsplan te wijzigen. Dat doet zij in de Landelijke voorziening bekendmaken en beschikbaar stellen (LVBB). Dat betekent dat de kennisgeving zichtbaar wordt op de webpagina officielebekendmakingen.nl (het digitale gemeenteblad) en in het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). In deze kennisgeving geven gemeenten aan dat zij van plan zijn om het proces te starten om een object als gemeentelijk monument aan te wijzen. Er staat ook in wie zienswijzen kunnen indienen en hoe ze dat kunnen doen (artikel 3.12 Awb).

Stap 3: Ontwerpbesluit

De volgende stap is het kennisgeven van het ontwerp-omgevingsplan (ontwerpbesluit), ook weer via de LVBB. Het ontwerp-omgevingsplan en de bijbehorende stukken worden zes weken ter inzage gelegd (artikel 3.11 Awb). Tijdens deze zes weken kunnen zienswijzen worden ingediend op dit ontwerp-omgevingsplan. De stukken die gebruikt worden als motivering voor het besluit moeten als bijlage ter inzage worden gelegd. In ieder geval zijn dat de redengevende omschrijving en het advies van de gemeentelijke adviescommissie.

Stap 4: Definitief besluit

Ook het definitieve besluit wordt bekendgemaakt via de LVBB. Bij die bekendmaking hoort ook een terinzagelegging van de bijbehorende stukken, zoals de redengevende omschrijving en eventuele zienswijzen en de formele reactie daarop. Gemeenten sturen ook een exemplaar van het besluit aan degenen die een zienswijze indienden. In deze brieven staat ook vermeld hoe er in beroep kan worden gegaan.  

Vier weken na de bekendmaking van het definitieve besluit treedt de wijziging van het omgevingsplan in werking. Omdat nu de uov wordt gevolgd, vervalt de mogelijkheid om in bezwaar te gaan tegen een aanwijzing als gemeentelijk monument. Belanghebbenden kunnen na het definitieve besluit wel beroep instellen bij de rechtbank.

In dit artikel las je in het kort hoe de aanwijzingsprocedure voor gemeentelijke monumenten werkt onder de Omgevingswet. Wil je meer verdieping over het beschermen van erfgoed onder de Omgevingswet? Lees dan onze Handreiking Vormen van erfgoedbescherming in het omgevingsplan. Wil je gemeentelijke monumenten aanwijzen via de Erfgoedverordening? Lees dan dit artikel.

(Beeldverantwoording: André Russcher)