Interview Klaas Telgenhof: Loods herbestemming

Loods Herbestemming van provincie Noord-Holland

Voor de toekomst van een monument is het essentieel dat het gebouw in gebruik is. Leegstand leidt tot verval, vochtproblemen, vandalisme et cetera. Bovendien dragen gebruikte monumenten in positieve zin bij aan omgevingskwaliteit, maar leegstaande monumenten hebben juist een negatief effect, niemand wil naast een spookgebouw wonen.

Klaas Telgenhof is de Loods Herbestemming van provincie Noord-Holland en helpt bij het zoeken naar nieuwe functies voor leegstaande monumenten. Het Steunpunt vroeg hoe hij te werk gaat.

Hoe zie jij jouw taak als Loods herbestemming?

Mijn primaire doel is om ervoor te zorgen dat monumenten een toekomst hebben, en dat ze in gebruik zijn heeft prioriteit. In veel gevallen weten monumenteneigenaren zelf tot een succesvolle herbestemming te komen, soms echter lopen processen vast en dan kan ik ingeschakeld worden. Ik zie mezelf als oliemannetje van herbestemmingsprocessen die niet vanzelf lopen. Processen stagneren omdat mensen niet weten waar ze moeten beginnen, omdat een object lastig verkocht wordt of omdat een eigenaar (nog) niet doordrongen is van de monumentale waarden van zijn pand. Dan kom ik erbij om een zetje te geven. Ik kan eigenaren, gemeente en andere deskundigen bij elkaar brengen, ik help met subsidieaanvragen of ik bemiddel tussen kopers en verkopers.

Jij opereert zelfstandig vanuit de provincie. Met wie werk jij veel samen?

De provincie is mijn opdrachtgever en een belangrijke sparringpartner. Ik heb ook veel contact met de regiomanagers, want die weten goed te vertellen wat er speelt in de regio. Verder zijn het Steunpunt Monumenten & Archeologie en de Loods natuurlijk belangrijke partners. Het Steunpunt bedient het gemeentelijk erfgoedveld en ik bedien eigenaren en ontwikkelaars. Via het Steunpunt heb ik bijvoorbeeld veel erfgoedambtenaren leren kennen. Essentieel, want de gemeente is een belangrijke partij bij herbestemming.

Hoe kom jij in contact met monumenteneigenaren die hulp nodig hebben?

De basis is de samenwerking met de provinciale partners zoals de regiomanagers en het Steunpunt, waar de gemeenten terecht kunnen met hun vragen. Zo kwam ik via een expertsessie van het Steunpunt in contact met de Grote Kerk in Beverwijk. Inmiddels ben ik al weer twee jaar zijdelings betrokken bij de herbestemming van deze kerk. Ook de stolpenconsulent wijst mij regelmatig op stolpen waar iets aan de hand is. Veel stolpen (en het erf met de bijgebouwen) verliezen hun agrarische functie. Soms willen eigenaren de stolp splitsen naar meerdere woningen, ook vaak speelt men met het idee om een woning op het erf bij te bouwen. Er zijn stolpen waar een andere functie dan wonen in gerealiseerd wordt, bijvoorbeeld een zorgfunctie. Het kan moeilijk zijn om zoiets van de grond te krijgen; waar kunnen budgetten en/of leningen gevonden worden, passen de plannen wel in het bestemmingsplan en in hoe is de balans tussen het nieuwe ontwerp en de monumentale waarden van de stolp?

Tijdens jouw werk doe jij natuurlijk veel kennis op, deel je deze ook met anderen?

Ik word regelmatig benaderd om te spreken op symposia en andere bijeenkomsten. Zo sprak ik op de regiobijeenkomst van Bond Heemschut over religieus erfgoed over bijbestemming van kerken. Veel kerkgemeenschappen kunnen niet meer in het onderhoud van hun kerk voorzien, terwijl ze nog wel een ruimte nodig hebben voor de eredienst. In zo’n geval kan een combinatie van verschillende functies in één kerk een uitkomst bieden.

Soms zie ik ontwikkelingen die interessant zijn voor erfgoedspecialisten. Zo is er recent een pilot uitgevoerd naar zoutdoorslag in kerkmuren en de desastreuse gevolgen voor het stucwerk daarvan. Veel kerken kampen met dit soort problemen en mochten er nieuwe inzichten uit de pilot komen dan kunnen we die via het Steunpunt breed verspreiden. Die wisselwerking maakt ons slagvaardiger.

Je bent nu meer dan twee jaar Loods Herbestemming. Wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen van de afgelopen tijd?

Wat mij opvalt is dat de meeste grote herbestemmingen, zoals de herinrichting van fabriekscomplexen, achter de rug zijn. Het zijn nu vooral de kerken en het agrarisch erfgoed die mijn aandacht vragen. Bovendien weten ontwikkelaars en investeerders hun weg goed te vinden in de wereld van het herbestemmen. Zij deden eerder ervaring op, laten zich inspireren door goede voorbeeldprojecten en weten via allerlei wegen informatie over subsidies, vergunningtrajecten en verduurzaming te vinden.

Natuurlijk zijn er nog monumenten zoals een school of een oud gemeentehuis waar herbestemming speelt, maar daar gaat mijn aandacht niet naar uit. De loods is er vooral voor monumenten en structuren die van provinciaal belang zijn, die vanwege hun omvang, hun regionale betekenis of vanwege hun typologie bijdragen aan de provinciale identiteit.

Wat betekent dit voor jouw werk?

Er is niet minder werk, maar het karakter verandert. Waar voorheen veel energie ging zitten in de grote herbestemmingsvraagstukken, is de erfgoedwereld nu vooral gericht op de grotere maatschappelijke vraagstukken zoals de woningbouwopgave. Bij het realiseren van nieuwe wijken en bij de verdichting van bestaande wijken speelt een enorm vraagstuk omtrent omgevingskwaliteit en erfgoed kan hierin een belangrijke rol spelen. Ook bij dit soort processen heb je een bemiddelaar nodig die mensen bij elkaar brengt en die aandacht vraagt voor erfgoed. Zo ben ik betrokken bij een buitenplaats waar eventueel extra woningen bij gebouwd worden. Eén van de taken van de loods is om economisch haalbare functies neer te zetten in monumenten. De woningen worden gezien als kostendragers voor het behoud van het landgoed, in feite een mooi voorbeeld van economisch rendabel herbestemmen, maar behoud van het monumentale mag hierbij niet uit het oog verloren worden.  Daarom stel ik de vraag hoe je ervoor zorgt dat het erfgoed en de nieuwe situatie hand in hand gaan.

Ik blijf dus het oliemannetje en ik blijf betrokken bij de complexe trajecten waar het niet vanzelf gaat.  Bij projectontwikkeling heb je echter met nóg meer partijen te maken en bovendien heeft de gemeente een nog steviger rol. Tot slot zijn er allemaal ontwikkelingen in het kader van de Omgevingswet, zoals de komst van de omgevingstafels. Welke rol de loods hierin kan spelen zal de toekomst uitwijzen.

(Beeldverantwoording: Bewerkt beeld Klaas Telgenhof, Provincie Noord-Holland)

Nabericht: Evaluatie rol provincie bij herbestemming

Per 1 maart 2024 liep de termijn van de huidige loods af. De provincie evalueert de komende tijd hoe zij verder invulling zal geven aan de rol van de provincie in de herbestemmingsprocessen en de inzet daarbij van de Loods.