Nieuw leven voor de Twuyvermolen

Nieuw leven voor de Twuyvermolen: Een functionele poldermolen in een veranderend klimaat

Projectgegevens

Naam: Twuyvermolen (ook bekend als Molen A)
Locatie: Sint Pancras, Noord-Holland
Bouwjaar: 1663, als laatste uitbreiding van de elf molens die gezamenlijk de Geestmerambacht-polder bemaalden
Type: Houten, met riet gedekte achtkante binnenkruier
Status: Rijksmonument
Eigenaren: Suzanne Jong en Rob Basten (sinds 2014)
Architect restauratie: Rob de Vries (DVUA architectuur, Alkmaar)
Functie: Woonhuis, poldermolen en educatief centrum
Oplevering restauratie en educatief centrum: 2016
Aanleg waterloop en kanaalaansluiting: 2025

Bevindingen

• De Twuyvermolen is een houten, met riet gedekte achtkante binnenkruier: de kap en wieken worden vanuit de molenkast zelf op de wind gezet. Bij een buitenkruier moet de molenaar dit buiten doen, wat zwaarder en gevaarlijker is bij slecht weer.
• De molen werd in 1663 gebouwd als laatste in de reeks van elf poldermolens die gezamenlijk de 5.560 hectare grote Geestmerambacht-polder bemaalden en loosden op de Raakmaatsboezem.
• Alle molens stonden aan de oostzijde van de polder en werden van zuid naar noord aangeduid met letters; de Twuyvermolen stond bekend als Molen A.
• Van de elf oorspronkelijke molens zijn er slechts twee bewaard gebleven: Molen A (Twuyvermolen) en Molen D in Broek op Langedijk.
• De molen werd in 1924 stilgelegd en in 1926 officieel buiten bedrijf gesteld; gemalen namen de waterbeheertaak over.
• Tussen 2014 en 2016 is de molen grootschalig gerestaureerd, waarbij de molen geschikt gemaakt werd voor bewoning, verduurzaming en educatie.

Proces 

In 2014 namen Rob Basten en Suzanne Jong het initiatief om de Twuyvermolen te restaureren. Hun doel was behoud en herbestemming, met een educatieve functie als extra pijler. Onder leiding van architect en bouwhistoricus Rob de Vries werd een eigentijds, publieksvriendelijk interieur ontworpen waarin de molentechniek zichtbaar bleef dankzij toepassing van dubbelglas. Zo zijn de draaiende delen en de watergang zowel van binnen als van buiten te zien.

Twee jaar na de oplevering van de molen werd De Vijzel gebouwd: een educatief centrum geïnspireerd op een klassieke molenschuur. De noklijn is gericht op het hart van de molen, zodat de windvang van de molen zo min mogelijk wordt belemmerd. Grote glasopeningen geven bezoekers vrij zicht op de molen in werking.

Het restaureren van een molen vereist specialistische kennis, omdat bouwwerk en mechaniek één geheel vormen. Het rieten dak is essentieel voor de bescherming van de houten constructie. Daarom is de hele molen is van nieuw riet voorzien. Er werd gekozen voor ambachtelijk gebonden riet uit de regio, bevestigd op een betimmerde romp voor extra wind- en brandveiligheid. Kunstriet is als materiaal uitgesloten vanwege de status van rijksmonument.

Om het wooncomfort te vergroten is de binnenzijde van de molen geïsoleerd met PIR-platen. Dit materiaal heeft een hoge isolatiewaarde en geringe dikte, waardoor de ingreep minimale invloed had op de beschikbare binnenruimte. Aan de buitenzijde isoleren was geen optie vanwege het monumentale aanzicht. De vensters zijn voorzien van Ruysdael isolatieglas, dat aansluit bij het traditionele karakter van de molen.

De verwarming gebeurt via vloerverwarming op alle verdiepingen, gevoed door twee luchtwarmtepompen en zonnecollectoren met vacuümbuizen op het dak van een bestaand schuurtje. De vacuümbuizen zetten zonlicht om in warmte voor zowel het sanitair als het verwarmingssysteem. Hierdoor wordt het gebruik van fossiele brandstoffen sterk teruggedrongen en daalt de CO₂-uitstoot.

De overige installaties, waaronder een warmte terugwin installatie, bevinden zich in het schuurtje, uit het zicht en zonder in te grijpen op het monument. De ventilatie is beperkt tot de badkamer en slaapkamers; in de overige ruimtes volstaat natuurlijke ventilatie. Ledverlichting vermindert het energieverbruik, beperkt warmteontwikkeling en verkleint daarmee ook het brandrisico, wat bij een rietgedekte kap extra belangrijk is.

Succesfactoren

Een van de grootste succesfactoren is dat de molen weer volledig functioneel is. Voor het behoud van de maalvaardigheid moeten alle onderdelen (wieken, kruiwerk, roeden, vijzel en tandwieloverbrengingen) op elkaar zijn afgestemd. Obstakels in de windvang moeten worden vermeden, en regelmatig draaien houdt het mechaniek in goede conditie. Hoewel het opwekken van elektriciteit via windkracht technisch mogelijk is, bleek het economisch niet rendabel: de benodigde draaiuren voor terugverdientijd van een generator zijn voor een vrijwillige molenaar niet haalbaar. De molen is sinds 2025 wel weer in staat om polderwater uit te malen op het kanaal.

Daarnaast draagt de educatieve functie bij aan het succes. Door de techniek zichtbaar te houden en De Vijzel te realiseren, is de molen nu ook een leeromgeving voor scholen, bezoekers en geïnteresseerden in waterbeheer. Dit vergroot het draagvlak voor behoud en geeft het monument een maatschappelijke betekenis. Momenteel staat de molen te koop; de eigenaren hopen dat de nieuwe eigenaar de educatieve functie voortzet.

Struikelblokken

Het project kende een lange aanlooptijd. Zowel de financiering als de vergunningen voor het uitmalen van polderwater op het kanaal waren complexe trajecten die intensief overleg met het waterschap vereisten. Hoewel resten van de oorspronkelijke voorwaterloop nog in de bodem aanwezig waren, werd de nieuwe waterloop juridisch als ‘reconstructie’ aangemerkt en viel deze daarmee buiten de restauratiesubsidies. De aanleg werd uiteindelijk door de eigenaren zelf gefinancierd. In 2025, bijna een eeuw na de buitengebruikstelling, kon de molen weer water malen op het kanaal.

Ook de uitvoering van de binnenisolatie vroeg om grote zorgvuldigheid. Bij monumentale houten constructies bestaat altijd het risico van ongewenst vochttransport: onvoldoende ventilatie kan leiden tot schimmelvorming en houtrot, terwijl slechte kierdichting koude lucht naar binnen en warme lucht naar buiten laat. Dit vermindert de isolatiewaarde en het comfort. Voor warmtepompen en lage-temperatuurverwarming is een winddichte schil essentieel; luchtlekken verminderen het rendement en verhogen het energieverbruik. In de Twuyvermolen moest een deel van de isolatie opnieuw worden aangebracht, omdat deze aanvankelijk niet volledig kierdicht was.

Lessen

De Twuyvermolen laat zien dat het behoud van een molen onlosmakelijk verbonden is met de kwaliteit van zijn omgeving. Sinds de inwerkingtreding van de Omgevingswet (1 januari 2024) zijn gemeenten op grond van artikel 1.350, lid 2 van het Besluit kwaliteit leefomgeving verantwoordelijk voor de bescherming van de monumentale context. Dit betekent dat de omgeving niet zo mag worden aangepast dat het monument wordt ontsierd of zijn werking verliest. Voor poldermolens gaat het daarbij zowel om een vrijgehouden molenbiotoop (windvang) als om een gegarandeerde wateraanvoer. Een molen die niet kan draaien of malen, verliest immers niet alleen zijn technische functie maar ook zijn belevingswaarde.

Daarnaast toont dit project dat de circa 150 overgebleven molens in Noord-Holland ook een rol kunnen spelen in energiebesparing en klimaatadaptatie. Werkende poldermolens kunnen bij hevige regenval de capaciteit van elektrische gemalen aanvullen of tijdelijk overnemen. Daarmee bieden ze een robuust en duurzaam alternatief, omdat ze onafhankelijk zijn van het elektriciteitsnet – een belangrijk voordeel bij stroomuitval tijdens extreme weersomstandigheden. Dankzij de heraansluiting op het watersysteem van de Geestmerambacht is de Twuyvermolen sinds 2025 opnieuw in staat deze rol te vervullen.

Bronnenlijst

• NOS (2025). Wens van Suzanne en Rob in vervulling: hun Twuyvermolen maalt weer water uit. Link 
• DVUA Architecten (z.d.). Projecten – Twuijvermolen. Link 
• Molendatabase (z.d.). Twuyvermolen. Link 
• Twuyvermolen (z.d.). Home. Link 
• NH Nieuws (2023). Eeuwenoude molens helpen Noord-Holland droog te houden. Lin

(Tekst: Sander van Alphen | Beeld: André Russcher)