Werkprogramma Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed 2019-2020

Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed – Werkprogramma 2019-2020

Per 1 maart gaat de Erfgoedinspectie verder door het leven als Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed. In het nieuwe werkprogramma 2019-2020 geeft een overzicht van de doelstellingen voor de komende twee jaar. Het Steunpunt heeft voor u de belangrijkste doelstellingen op het gebied van erfgoed voor deze programmaperiode op een rijtje gezet.

In het programma 2019-2020 staat de blijvende toegankelijkheid en beschikbaarheid van ons cultureel erfgoed centraal. Missie: erfgoed en informatie beschikbaar voor iedereen, nu en in de toekomst.

Erfgoed en data

Binnen erfgoed is veel veranderd op het gebied van dataverzameling en –deling. Museumcollecties, databases en opgravingsresultaten kunnen overal digitaal worden bestudeerd. Het potentiële bereik van en de interactie met erfgoed wordt hiermee enorm vergroot. Doel van de Inspectie-OE is te zorgen dat deze data ook in de toekomst toegankelijk blijven. Ook moet rekening worden gehouden met groepen met een beperkte toegang tot het internet. Deze groepen lopen met de toenemende digitalisering het risico te worden ondervertegenwoordigd.

Draagvlak voor archeologie

Een van de speerpunten in deze programmaperiode is het creëren van meer draagvlak voor archeologie. Een beter begrip van het landschap en de mensen die er woonden, kan een band scheppen met onze leefomgeving en zo bijdragen aan de sociale cohesie. Draagvlak voor archeologie zorgt ervoor dat het verhaal van ons verleden verteld blijft worden en kan blijven inspireren.

Tegelijkertijd is het archeologische erfgoed vaak speelbal in de politieke en economische belangenafwegingen van onze moderne tijd. In Nederland geldt dat ‘de verstoorder betaalt’ maar deze  stuurt vooral op beperking van de kosten en heeft vaak weinig direct belang bij de kwaliteit van archeologische werkzaamheden. Het publiek toont ook steeds vaker interesse in de resultaten van opgravingen in de directe omgeving maar heeft echter vrijwel geen invloed op de kwaliteit van de werkzaamheden. Het is dan ook belangrijk dat de overheid er voor waakt dat kwaliteit wordt geleverd.

Vondstmeldingen

In Nederland zijn ook veel amateur archeologen actief. Sinds 2016 is graven met behulp van een metaaldetector tot 30cm diepte ook toegestaan, met uitzondering van gebieden aangewezen door de (lokale) overheid. Particuliere vondstmeldingen worden echter nog steeds relatief weinig gedaan. Het Portable Antiquities of the Netherlands project (het PAN-project) heeft aangetoond dat amateurs wel degelijk bereid zijn om hun vondsten te melden. Dit doet hopen dat goede voorlichting en dienstverlening in de toekomst zal leiden tot een toename in vondstmeldingen. Ook individuele vondsten leveren een belangrijke bijdrage aan de kennis van onze geschiedenis.

Onderwaterarcheologie

Ook in de onderwaterarcheologie zijn vrijwilligers erg belangrijk. Ze dragen onder andere bij aan het in kaart brengen van nieuwe vindplaatsen, op een schaal die de overheid niet zou kunnen financieren. Opgraven onder water door amateurs is echter verboden. Individueel enthousiasme en het algemeen belang komen hierdoor soms in botsing. Hierbij erkent de Inspectie dat duikende vrijwilligers een belangrijke rol kunnen en moeten spelen. De inspectie wil deze rol dan ook graag versterken, zolang dit gecombineerd kan worden met een verantwoorde omgang met erfgoed. Het toezicht onder water is momenteel nog in opbouw.

Kwaliteit van archeologisch onderzoek en Collectieregistratie

In 2016 is in Nederland een certificeringsstelsel ingevoerd dat de kwaliteit van archeologische werkzaamheden moet waarborgen. De komende jaren zal de inspectie controleren of het stelsel aan de verwachtingen voldoet. Vanaf 2018 worden reality checks uitgevoerd op opgravingen. In 2020 worden de resultaten gerapporteerd.

Om vermissing en conditievermindering van de rijkscollectie te voorkomen is een goede registratie belangrijk. Uit recente gegevens blijkt echter dat een aantal beheerders achterstanden heeft op dit gebied. De inspectie zet in op het inventariseren van deze achterstanden, en wil afspraken maken om deze planmatig weg te werken.

Digitale toegankelijkheid

Ook zal er extra worden geïnvesteerd in het digitaal toegankelijk maken van collecties. Diversiteit en toegankelijkheid voor een breed publiek moeten worden gestimuleerd. Musea moeten de mate in en wijze waarop collecties digitaal toegankelijk worden gemaakt vastleggen in het beleidsplan. Daarbij is van belang dat de collectie ook op termijn beschikbaar blijft. De inspectie voert een onderzoek uit naar deze samenhangende onderwerpen, en zal in 2020 een thematisch rapport publiceren.

Veiligheidszorg en Duurzaam collectiebeheer

Naar aanleiding van signalen van Professionele Organisaties voor Monumentenbehoud (POM) doet de inspectie in 2019 een kort inventariserend onderzoek naar de gevolgen van het veranderende klimaat op het erfgoed en eventuele mogelijkheden om de schade te beperken. Overstromingen, hittestress of langdurige droogte kunnen een grote bedreiging vormen voor collecties en monumenten. Maar ook internationale dreigingen, of een intensiever gebruik van de collectie zijn een aanleiding voor de verscherping van risicomanagement. De risico’s moeten worden ingeschat, en er moet gekeken worden of aanvullende maatregelen nodig zijn. De inspectie controleert of deze risicobeheersing door de beheerders op een systematische wijze wordt ingericht.

Momenteel zijn eventuele gevolgen van ‘duurzaam collectiebeheer’ nog niet geheel duidelijk. Zodoende wil de Inspectie zich hier deze programmaperiode in oriënteren. Hierbij richt hij zich onder andere op de vraag of duurzaam beheer risico’s oplevert voor de collectie, en hoe de doelstellingen van duurzame energie en collectiebehoud zich tot elkaar verhouden.

(Interbestuurlijk) toezicht monumentenzorg en Strafrechtelijke handhaving

Iedere POM moet een actueel beleids- en/of visiedocument hebben met daarin de wijze waarop de kwaliteit van werkzaamheden aan rijksmonumenten geborgd wordt. De inspectie zal onderzoek doen naar de opzet en uitvoering van dit beleid bij de POM’s, en zal ook kijken naar documenten ontwikkeld door individuele POM’s die eventueel als voorbeeld zouden kunnen dienen voor andere monumentenorganisaties. Ook wil de inspectie in beeld brengen hoe de provincies invulling hebben gegeven aan interbestuurlijk toezicht.

In de Monitor Erfgoedinspectie 2017-2018 geeft slechts een kwart van de gemeenten aan dat zij optreedt tegen overtredingen bij rijksmonumenten. Slechts enkele gemeenten handhaaft ook strafrechtelijk. De inspectie gaat onderzoeken hoe strafrechtelijke handhaving van de monumentenregeling in de praktijk werkt.

Internationale samenwerking en toezicht

In samenwerking met de Douane ziet de Inspectie toe op de in- en uitvoer van beschermd erfgoed. Ook behandelt de Inspectie verzoeken om teruggave van onrechtmatig uitgevoerde cultuurgoederen, zowel recent al in het verleden. Nationaal en internationaal is er steeds meer aandacht voor koloniaal erfgoed en mogelijke teruggave van voorwerpen aan de voormalige koloniën. De inspectie zal hier in Nederland een bijdrage aan leveren.

Daarnaast is de Inspectie betrokken bij het opstellen van nieuwe EU regelgeving ter bestrijding van illegale handel in cultuurgoederen. Deze zal naar verwachting in de loop van 2019/2020 worden aangenomen. Ook wil men binnen de EU de controle op uitvoervergunningen uniformeren. Begin 2019 verschijnt hierover een rapport. Daarnaast bereidt de inspectie zich voor op Brexit. Zie daarvoor het volgende [rapport].

Internethandel

De handel via het internet is de laatste jaren sterk toegenomen, en zal naar verwachting nog verder groeien. De handel in culturele objecten is hiermee sterk veranderd. Het veld wordt in toenemende mate toegankelijk voor iedereen, en vindt makkelijker plaats over grote afstanden. Niet alle nieuwe spelers zijn zich bewust van de risico’s en verplichtingen. Bovendien brengt handel via het internet ook nieuwe risico’s met zich mee. De Inspectie richt zich op deze ontwikkelingen. In samenwerking met (inter)nationale opsporingsdiensten zal onderzoek worden gedaan naar onder andere de aard en omvang van online handel in cultuurgoederen.

(Tekst: Margot de Haan)