De Wateroffers

De Wateroffers

Projectgegevens

Naam De Wateroffers
Adres ter hoogte van Schutterskwartier, Heemskerk
Gerealiseerd 2009
Ontwerp Paul de Kort (beeldend kunstenaar) en Marcel Eekhout (landschapsarchitect)

Oude gebruiken en nieuwe rituelen

In het verleden hadden mensen een sterke verbinding met hun leefomgeving. Zo ook in de Broekpolder. Door het brengen van offers en gebruiken van rituelen werd een generatielange relatie opgebouwd tussen de bewoners en het landschap. Met de hedendaagse VINEX-wijk in de Broekpolder is het tijd voor een nieuwe generatie bewoners met hun eigen tradities en rituelen die hun inspiratie vinden uit hun voorgangers.

Toen

Tijdens de ontwikkeling van de VINEX-wijk in de Broekpolder werd een rijk archeologisch archief aangetroffen in de bodem. Gedurende het archeologisch onderzoek, uitgevoerd door het toenmalige Amsterdams Archeologisch Centrum (AAC), zijn aanwijzingen gevonden die aantonen dat de vroegere bewoners in de Broekpolder hun nederzetting hebben ingericht naar voorbeeld van de hemellichamen. Zo is uit restanten van de nederzetting te zien dat de driedelige structuur van de hemel terug te vinden is in de structuur van de nederzetting, waardoor deze de vorm aanneemt van een kosmologisch landschap. Daarnaast kunnen verschillende kuilen aan elkaar gerelateerd worden die tezamen sterrenbeelden vormen. Op deze wijze hebben vroegere gemeenschappen de hemel en natuurverschijnselen ingebakerd in hun levenswijze.

Bovendien werd de relatie met de omgeving versterkt door middel van het offeren van objecten. Uitzonderlijk is de grote offerplaats die is gedateerd rond de 6de en 7de eeuw na jaartelling. Verder zijn er ook kleinere offerplaatsen gevonden in de Broekpolder. Water speelde vaak een prominente rol bij deze offerlocaties.

Projectproces

In opdracht van de Adviescommissie Beeldende Kunst Broekpolder werden Paul de Kort en Marcel Eekhout gevraagd om het water- en rioolsysteem uit te beelden in de wijk. “Maar eigenlijk zat er een rijke geschiedenis achter dat watersysteem vanuit de archeologie,” vertelt Paul de Kort. Die verhalen wilden zij naar voren brengen, want: “er moet iets zijn wat de verbeelding opgang brengt.”

Een van die verhalen kwam uit de aangetroffen offerclusters. Zo legt Paul uit dat: “er in die archeologie opvallend veel steentjes zijn gevonden op plekken waarvan ze vermoedden dat daar water moet zijn geweest.” Dit hebben Paul en Marcel vervolgens gebruikt als inspiratie om witte, keramieken ‘offersteentjes’ te maken als gift aan de nieuwe bewoners van de Broekpolder. De bedoeling hierbij was: ” […] om mensen erbij te betrekken. Om ervoor te zorgen dat er een verhaal gaat leven in die wijk,” verklaart Marcel.

Daarnaast vormde de nederzettingsinrichting de basis voor de offereilanden. De relatie van de nederzetting met de hemellichamen: “[…] leidde tot de offereilanden in de vorm van een aantal sterrenbeelden,” legt Paul uit. “En die sterrenbeelden hadden dan weer een waterrelatie, zoals vissen of zwaan.” De getrapte vorm van de eilanden refereert daarnaast naar het Oer-IJ en zorgt dat een kleine verandering in het waterpeil al zichtbaar wordt.

Om het watersysteem verder uit te lichten zijn accenten aangebracht op de rotondes van de Laan van Broekpolder. In het oorspronkelijke ontwerp fungeerde de zuidelijke rotonde als ‘bron’ terwijl de noordelijke rotonde een ‘kolk’ verbeeldde. Wanneer men rijdt op de rotonden lijkt het ‘water’ naar buiten of naar binnen te vloeien.

Succesfactoren

Volgens Marcel is: “het feit dat we het plan hebben gerealiseerd in zo’n lang traject […] een prestatie op zich geweest […]. Om het ook consequent vol te houden op dezelfde manier.” Daarnaast was: “het een voordeel dat we helemaal aan het begin van het proces zaten […]. Dan heb je ook de kans om dingen iets aan te passen als het nodig is.”

Daarbij hielp het Paul en Marcel dat ze een goede klik hadden met de uitvoerders in het veld. “Je komt voor onverwachte dingen te staan […]. Het is dan fijn dat er van die jongens staan die zeggen dat er een pomp moet komen en dat het gewoon gebeurt. Die daar niet moeilijk over doen. Dat zorgt ervoor dat je door kan met het project” zo verklaart Paul. Tevens benadrukken Paul en Marcel dat dit ook flink kan schelen in de kosten in tegenstelling tot wanneer je het zelf moet opknappen.

Struikelblokken

Een van de uitdagingen was de lange tijdsspanne waarin het project uitgevoerd moest worden. “Soms lag het voor een jaar lang helemaal stil […],” vertelt Paul. “Dan ben je ook weer helemaal vergeten wat je allemaal deed en moet je dat weer opgang brengen.” Daar komt bij dat Paul en Marcel hierdoor afhankelijk waren van de communicatie over de ontwikkelingen van de wijk.

Met name omtrent het waterpeil voor de offereilanden speelde dit een rol. “[…] Iedere keer dat er een stuk water bij kwam, moesten wij als een speer kijken op welk moment zo’n eiland aangelegd kon worden op de meest efficiënte manier.” Want, zegt Marcel: “Zo’n eiland maak je iedere keer wanneer het water nog niet in een watergang is. Anders kost het gigantisch veel geld […].” Daarnaast speelde nog een aanvullend probleem bij de offereilanden. Uiteindelijk bleek het waterpeil namelijk hoger te liggen dan van tevoren was vastgesteld: “met het gevolg dat zo’n eiland kan gaan drijven,” zegt Marcel.

De langdurigheid van het project kende ook andere gevolgen. Als voorbeeld noemt Paul de grote rotonde. “Daar waren meerdere ontwerpen voor gemaakt, omdat de inzichten over de rotondes veranderden in de loop der tijd […].” De valkuil lag hem echter in de communicatie, want zegt Paul: “Wij werden niet altijd meegenomen in dat proces. […] Dus wij werden soms geconfronteerd met een beslissing die al genomen was waar wij dan weer op moesten reageren.”

Als laatste is er te weinig rekening gehouden met het onderhoud van het project na de afronding. “Onderhoud hoort er in de buitenruimte altijd bij, maar daar mag je het eigenlijk niet over hebben.” Vaak wordt gedacht dat het niet nodig is. Echter, dat komt kunstwerken niet ten goede.

Tips

Voor Marcel en Paul is het belangrijk om de samenhang van de locatie te nemen zodat de kunst daarop kan aansluiten. “Dan heb je echt een compleet verhaal,” verklaart Paul. Daarnaast is het volgens Marcel belangrijk om duidelijke randvoorwaarden te stellen aan het begin van het project.

Aan de andere kant moet er ook ruimte zijn voor verbeelding. “Je moet een kader krijgen […],” adviseert Marcel. Want: “men moet weten dat het om een kunstwerk gaat. Dus dat je aan het innoveren bent en aan het uitproberen bent. En dat soms dingen dus ook kunnen mislukken.” Paul bevestigd dit. “Een goed kunstwerk maken is een lastig proces. Dat moet goed begeleid worden. Vooral inhoudelijk.” Daarbij hoort een goede informatieverstrekking.

(Tekst: Luuk Rietveld | Beeld André Russcher en Paul de Kort/Marcel Eekhout)