Werksessies Omgevingswet

Samen aan de slag met de instrumenten van de Omgevingswet

Het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland organiseert werksessies Omgevingswet en Erfgoed voor gemeenten. In vaste groepjes met drie tot vier gemeenten worden ervaringen uitgewisseld over erfgoed in relatie tot de Omgevingswet. Een eerste werkgroep is al georganiseerd met onder andere gemeenten Amsterdam en Den Helder. Zij spraken over hoe de instrumenten van de Omgevingswet (omgevingsvisie, omgevingsprogramma en omgevingsplan) gebruikt kunnen worden voor erfgoedbescherming.

Basisregels omgevingsplan bieden kansen voor erfgoed

Met de inwerkingtreding van de Omgevingswet heeft elke gemeente een tijdelijk omgevingsplan waarin de regels zijn opgenomen uit de bestemmingsplannen, welstandsnota en een aantal regels over archeologie in de lokale erfgoed- of monumentenverordening. Gemeente Amsterdam ontwikkelt basisregels die voor de hele gemeente gelden en alle beleidsterreinen beslaan; erfgoed is hier ook onderdeel van. Dit betekende een kans om beter toe te zien op de beschermde stadsgezichten en daarom heeft Amsterdam een sloopvergunningsstelsel voor orde twee panden ingesteld en een aanlegvergunning verplicht gesteld. Hierdoor kan er beter toegezien worden op het behoud van historisch waardevolle gebouwen en met de aanlegvergunning is er meer toezicht op het behoud van de openbare ruimte, omdat er bijvoorbeeld een vergunning nodig is voor de aanleg van fietspaden of groen. Ook wordt bij gemeente Amsterdam nog nagedacht over het vergunningvrije bouwen. In gemeentelijk beschermde gezichten gelden er geen beperkingen op het vergunningvrije bouwen, terwijl dit wel het geval is in de rijksbeschermde gezichten. Gemeente Amsterdam overweegt om beide gelijk te stellen.

Omgeving van het monument

De omgeving van het monument is een onderwerp dat veel gemeenten bezighoudt. De omgeving van een monument is alleen beschermd als deze gedefinieerd is in beleid. Gemeente Amsterdam kiest op dit moment voor de volgende oplossing: voor alle monumenten is één regel van kracht die voorschrijft dat de omgeving van het monument gezien wordt als een cirkel op, naast en voor het monument die direct van invloed is. Er worden echter geen afstanden genoemd, dus de systematiek is niet meetbaar. Dit zou je kunnen bereiken door voor elk monument een contour te maken, een zeer arbeidsintensieve methode die in Leiden toegepast wordt. De contouren worden door ambtenaren getekend, uitbesteden is geen optie, omdat je de stad moet kennen om de contour te kunnen definiëren. Capaciteit is overigens een onderwerp van zorg van alle drie de gemeenten; niet alleen het opstellen van de contouren en het beleid is arbeidsintensief, ook het toezien op het beleid en handhaving vragen structureel om extra capaciteit die er op dit moment niet is.

Integrale gebiedsbescherming

In 2023 publiceerde de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed de Handreiking Borging van Post 65 erfgoed. Enkele Nederlandse gemeenten hebben deze handreiking in de praktijk getoetst, gemeente Den Helder paste de handreiking toe voor de bescherming van het Koggeschip, een wijk uit de jaren ’70 van de twintigste eeuw. Een optie is het bekende ‘beschermd stadsgezicht’ maar de gemeente heeft ook overwogen om het geheel aan te wijzen als gemeentelijk monument, omdat daarmee ook het vergunningvrije bouwen kan worden beperkt. De Omgevingswet biedt echter ook andere mogelijkheden die meer toezien op het behoud van stedenbouwkundige waarden in relatie tot bijvoorbeeld ecologische waarden, infrastructuur en zelfs sociale waarden. Een integrale bescherming van verschillende waarden van onze fysieke leefomgeving. Zo ontwikkelt gemeente Leiden het cultuurhistorisch attentiegebied. Dit is minder zwaar dan een beschermd gezicht en is bedoeld voor de kleinere stedenbouwkundige eenheden met een gemiddelde cultuurhistorische waarde. De voorwaarden die in het omgevingsplan aan deze cultuurhistorische attentiegebieden worden verbonden zijn minder streng dan voor het beschermd gezicht. Uitgangspunt bij het opstellen van regels in het omgevingsplan zijn de kernkwaliteiten van het gebied. Opvallend is de integrale aanpak die de gemeente met deze cultuurhistorische attentiegebieden voor ogen heeft. Het gaat niet alleen om de gebouwen, maar ook om bijvoorbeeld de groenaanleg, infrastructuur en water.

Vervolgsessies

Tijdens de eerste werksessie is veel informatie uitgewisseld tussen de drie gemeenten die elk hun eigen aanpak hanteren en hun eigen onderwerpen aandragen, wat leidt tot een boeiend gesprek. Reden voor een vervolgsessie die zal gaan over buitenplanse omgevingsplanactiviteiten, participatie en de sociale betekenis van erfgoed en de weerslag daarvan in het fysieke domein. Hieruit is het idee ontstaan om meer van dit soort werksessies in kleine groepen te organiseren, zodat andere gemeenten ook hun ervaringen uit kunnen wisselen.

(Beeldverantwoording: André Russcher)