Verslag Erfgoedteam: Erfgoed voorbij gemeentegrenzen

Tijdens dit Erfgoedteam bespraken we erfgoed dat voorbij gemeentegrenzen gaat, zoals bijvoorbeeld de Hollandse Waterlinies en de Atlantikwall, maar ook stolpenstructuren en de Westfriese Omringdijk. Hoe kunnen gemeenten omgaan met erfgoed dat gemeentegrenzen (en in sommige gevallen zelfs provinciegrenzen) overstijgt?

Sprekers

We startten het Erfgoedteam met Lodewijk van Roij, adviseur erfgoed en ruimte bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en tevens accounthouder voor werelderfgoederen waaronder de Hollandse Waterlinies. Lodewijk vertelde ons meer over de verankering van het UNESCO Werelderfgoed van de Hollandse Waterlinies in de Nederlandse wet- en regelgeving. Wat zijn de uitzonderlijke universele waarden en hoe worden deze vertaald in het beleid van gemeenten? Untung Buter, RO adviseur Gooi en Vechtstreek en Hollandse Waterlinies bij de provincie Noord Holland, vertelde ons meer over hoe gemeenten hiermee omgaan. Untung gaf enkele voorbeelden waarin gemeenten een dubbelbestemming ‘cultuurhistorie’ op hebben genomen in het (tijdelijk) omgevingsplan. Hoewel dit een belangrijke planologische bescherming is, blijft er daarover wel discussie ontstaan. Want wat betekent het concreet als de ‘visuele integriteit’ en de beleefbaarheid van het UNESCO Werelderfgoed behouden moet blijven?

Peter Oussoren, ontwikkelaar en ervaren herbestemmer bij COUP, nam ons mee in het perspectief van de ontwikkelaar en eigenaar. Hij benadrukte hierbij dat de overkoepelende regelgeving het niet altijd makkelijk maakt om aan de slag te gaan met erfgoed. De vertaling van de waarden is vaak te abstract, waardoor er onbedoelde (juridische) ruimte blijft en veel discussie ontstaat.

Ten slotte hoorden we van Edwin Raap, adviseur en onderzoeker erfgoed en landschap bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Hij vertelde ons over de nieuwe visie op de Atlantikwall, waarbij wordt uitgesproken dat er vooral moet worden ingezet op planologische borging van de waarden van de Atlantikwall.

Tips & take-aways

• Grote gebiedsoverstijgende structuren zoals de Hollandse Waterlinies of de Atlantikwall zijn kwetsbaar in ons kleine land waar de druk op de ruimte groot is. Een bepaalde vorm van bescherming is van belang om de eenheid en samenhang van de structuur te behouden, zij het via de Erfgoedwet of de Omgevingswet.
• Bestaande regelgeving over overkoepelende erfgoedstructuren vanuit het Rijk en de Provincie moet door gemeenten concreet vertaald worden in het omgevingsplan. Voor de Hollandse Waterlinies zijn er bijvoorbeeld een aantal gebiedsanalyses gemaakt die gemeenten hierbij kunnen helpen.
• De regels worden door ontwikkelaars en eigenaren vaak als abstract en ondoorzichtig ervaren. Het is een uitdaging om regels te bedenken die wel voldoende bescherming maar ook ruimte bieden, en waarin duidelijk wordt wat er precies wordt verstaan onder een aantasting van het erfgoed.
• Ingewikkelde en abstracte regels zorgen ervoor dat herbestemmingen (die de kwaliteit ten goede zouden komen) erg lang duren omdat er veel (juridische) discussies over ontstaan. Duidelijkheid ‘aan de voordeur’ zorgt voor behoud van het erfgoed.
• Bij kleinere overstijgende structuren, zoals bijvoorbeeld de Westfriese Omringdijk, is ook behoefte aan overkoepelende regelgeving en samenwerking. Het ontbreken hiervan komt de eenheid en kwaliteit van de erfgoedstructuur niet ten goede. De provincie ziet een rol voor haarzelf om dit gesprek op gang te brengen en gemeenten te stimuleren gezamenlijke beeldtaal te gebruiken.
• Voor de Hollandse Waterlinies zet het Kwaliteitsteam Hollandse Waterlinies, zich in voor het behoud van de overkoepelende structuur, het ‘systeem’, van de Hollandse Waterlinies door alle gemeenten en provincies heen. Wie is hier verantwoordelijk voor als het gaat om ander erfgoed dat gemeentegrenzen voorbij gaat?
• Lokale gemeentelijke adviescommissie en de provinciale Erfgoedcommissie kunnen een rol spelen in het behoud van de samenhang van erfgoed dat gemeentegrenzen voorbij gaat. Zij kunnen het overkoepelende geheel/systeem in beeld brengen en eenduidigheid in de advisering daarover brengen.
• Gemeenten willen graag samenwerken met buurgemeenten als het gaat over gemeentegrens overstijgend erfgoed. Zij zijn daarin wel gehinderd door het gebrek aan capaciteit.

(Beeldverantwoording: Atlantikwall. Foto: Jop)