Vijf vragen aan het ministerie van OCW over de aankomende wijziging in de Erfgoedwet

Op 5 november gaf het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap een webinar over een aantal aankomende wijzigingen in de Erfgoedwet. Het webinar is hier terug te kijken. In dit nieuwsartikel stellen we vijf vragen aan de beleidsmedewerkers bij het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap over de wijzigingen in de Erfgoedwet, en de impact die deze wijzigingen hebben op gemeenten.

1. Waarom wordt de Erfgoedwet nu gewijzigd?

Toen de Erfgoedwet in 2016 in werking trad is afgesproken om de wet na vijf jaar te evalueren. In 2022 is er een daarom een onderzoek gedaan naar (onder andere) de effectiviteit van de Erfgoedwet: de ‘Beleidsdoorlichting Erfgoed’. Je kunt hier meer over lezen in de Kamerbrief met beleidsreactie op Beleidsdoorlichting Erfgoed (2023). De belangrijkste conclusie van deze evaluatie is dat de doelen van de Erfgoedwet op hoofdlijnen zijn behaald. Toch zijn er een aantal zaken die beter kunnen, en voor sommige van die punten is het nodig om de wet te wijzigen. Ook zijn er allerlei nieuwe ontwikkelingen (zoals de veranderende samenstelling van de bevolking en ruimtelijke opgaven) waar we op moeten reageren. Daar gaan wij nu mee aan de slag.

2. Wat zijn de belangrijkste wijzigingen die worden verwacht op het gebied van onroerend erfgoed? Welke impact hebben deze wijzigingen voor gemeenten?

Een groot deel van de wijzigingen die we voorstellen betreft technische wijzigingen. We zullen bijvoorbeeld een aantal begripsbepalingen in de wet verduidelijken, zoals het begrip ‘cultureel erfgoed’. Daarbij willen we benadrukken dat niet alleen de overheid bepaalt wat cultureel erfgoed is, maar dat dit in samenspraak wordt bedacht met burgers. Dit is in lijn met het Verdrag van Faro. We hopen dat gemeenten hierdoor een sterkere wettelijke basis hebben om aan de slag te gaan met het Verdrag van Faro.
Daarnaast verkennen we of we belangrijke taken binnen de erfgoedzorg, die nu al structureel gefinancierd worden door het Rijk ook wettelijk kunnen borgen, bijvoorbeeld het ontwikkelen van kwaliteitsnormen. De procedure voor belanghebbenden bij wijzigingen en aanwijzingen in het rijksmonumentregister zal ook duidelijker worden vastgesteld in de Erfgoedwet. Ten slotte onderzoeken we of de strafmaten in de Erfgoedwet nog adequaat zijn. Deze wijzigingen zullen de bevoegdheden van gemeenten niet wijzigen, maar hopelijk zullen ze een aantal procedures wel verduidelijken.
Er zijn ook thema’s die naar boven komen uit de Beleidsdoorlichting Erfgoed die we niet kunnen aanpakken door een wetswijziging. Bijvoorbeeld het gebrek aan capaciteit en deskundigheid bij gemeenten, waarvoor we het programma Erfgoed en Overheid zijn gestart. We zijn ons ook bewust van de problematiek rondom mobiel erfgoed en religieuze interieurs, ook daar zullen we mee aan de slag gaan, maar niet door middel van het wijzigen van de Erfgoedwet.

3. Wat zijn de belangrijkste wijzigingen die worden verwacht op het gebied van archeologie? Welke impact hebben deze wijzigingen voor gemeenten? Het is de wens om publieksbereik en participatie met betrekking tot archeologie beter te verankeren in de wet. Wat gaan gemeenten hiervan merken en hoe kunnen zij hieraan bijdragen?

Er is een aantal wijzigingen dat we willen voorstellen. Allereerst betreft dit de regels rondom deponering: we willen eisen kunnen stellen aan de overdracht en mogelijkheden creëren voor deselectie en bruikleen. Hoewel dit in de praktijk nu gewoon gebeurt is hier strikt genomen geen wettelijke basis voor. Daarnaast willen we in de Erfgoedwet duidelijker maken van wie toevalsvondsten zijn, op dit moment staat hierover niets in de Erfgoedwet. We zien ook dat de AMZ cyclus niet altijd even goed geborgd is in de Erfgoedwet, daarom willen we beter verankeren welke overheden wanneer selectiebesluiten moeten nemen en welke grondslag zij daarvoor hebben. Verder gaan we zorgvuldig kijken naar de status van het Programma van Eisen en nadenken over hoe we dit steviger kunnen verankeren in de Erfgoedwet.
Het centrale archeologisch registratiesysteem Archis is belangrijk voor het archeologisch werkveld, maar ook dat sluit niet helemaal aan op de Erfgoedwet. We, gaan samen met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed het functioneren van Archis evalueren en de borging daarvan in de Erfgoedwet meenemen.
Net als voor gebouwd erfgoed kijken wij opnieuw naar de Erfgoedwet op het gebied van de strafmaat, ook ten aanzien van het in bezit hebben van illegaal opgegraven vondsten. Ook kijken we naar de verschillende verplichtingen in het onderzoeksproces. Al deze wijzigingen zullen de bevoegdheden van gemeenten niet aantasten, maar ze wel beter verankeren en meer duidelijkheid bieden.
Tenslotte willen we inderdaad publieksbereik en publieksparticipatie in de archeologie bevorderen. We gaan regelen dat bij de voorbereiding op archeologisch onderzoek een beargumenteerde afweging gemaakt dient te worden over publieksbereik en publieksparticipatie.

4. Welk traject wordt er doorlopen als de Erfgoedwet gewijzigd wordt en hoe lang duurt dat proces? Welke rol is er voor gemeenten in dit traject?

Het wijzigen van de Erfgoedwet is een ingewikkeld proces. We werken hierbij vanuit de directie Erfgoed en Kunsten samen met allerlei afdelingen: de directie Wetgeving en Juridische Zaken, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed. Een reguliere wetswijziging kost ongeveer twee jaar. De komende periode gaan we de wetsvoorstellen uitwerken met input uit het erfgoedveld. Naar verwachting zullen de eerste voorstellen in 2027 in de Eerste en Tweede Kamer besproken worden.
Er komt een aantal momenten waarop we over specifieke onderwerpen met het delen van het erfgoedveld in gesprek willen gaan over de wetsvoorstellen. Gemeenten worden hier uiteraard voor uitgenodigd!

5. Erfgoed valt nu natuurlijk ook voor een groot deel onder de Omgevingswet. Worden er ook wijzigingen voorbereid voor de Omgevingswet?

Bij dit traject staat de Erfgoedwet centraal. Toch wordt er op een paar punten ook naar de Omgevingswet gekeken. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om de bescherming van cultuurlandschappen. We hebben nog meer zaken geïnventariseerd die te maken hebben met de Omgevingswet, maar die nemen we nu nog niet mee. De Omgevingswet is nog niet zo lang van kracht, en het is gebruikelijk dat een wet pas na ongeveer vijf jaar wordt geëvalueerd.

In dit artikel zetten we kort de belangrijkste highlights rondom de wijziging van de Erfgoedwet voor jullie op een rijtje. Wil je meer weten? Kijk het webinar dan hier terug. Wil je op de hoogte blijven van de ontwikkelingen rondom de Erfgoedwet? Houd dan de pagina over Erfgoed van de Rijksoverheid in de gaten.

(Beeldverantwoording: Boterpot uit het Palmhoutwrak – Els Zweerink)