Lokale erfgoedgemeenschappen in beeld – project

Waar gaat dit project over?

De kiem voor dit project zit in mijn beleving in een tijdschriftartikel in Volkskunde uit 2024 over erfgoedgemeenschappen in Gouda. De titel is veelzeggend: “Wat zijn jullie aan het doen? Een verkenning van lokale erfgoedgemeenschappen ten behoeve van het Verdrag van Faro.” Het beschrijft een etnografisch veldonderzoek, dat veel waardevolle inzichten opleverde in hoe 75 kleinere en grotere gemeenschappen zich organiseren rond lokaal erfgoed en welke uitdagingen zij daarbij hebben.

De veranderprocessen gerelateerd aan het Faro-verdrag vereisen volgens het artikel het inzicht dat erfgoedgemeenschappen niet alleen ontstaan rond het behoud van erfgoed, maar ook rond onderhandelingen daarover. Het advies is om erfgoed daarbij naast objecten en landschappen ook op te vatten als sociaal-culturele praktijken. Daarnaast is het belangrijk om ‘thuisgevoel’ en ‘verbinding toe te voegen aan het begrip over erfgoedgemeenschappen, omdat die vaak de belangrijkste motivatie vormen voor deelname.

Het veldonderzoek was echter een arbeidsintensief proces en het was moeilijk om de meer informele groepen en losstaande gemeenschappen te vinden. Daarom ontwikkelen we in dit project samen met erfgoedprofessionals een online hulpmiddel dat het vinden en selecteren van erfgoedgemeenschappen kan ondersteunen. Daarnaast brengen we een aantal situaties in kaart waarin je dat zou willen doen en wat voor vervolgstappen er dan voor contact of samenwerking genomen kunnen worden.

Waarom vind jij dit interessant en leuk?

Mijn interesse in erfgoedgemeenschappen komt voort uit mijn ervaringen met het Geheugen van Oost in Amsterdam, dat in 2003 vanuit het toenmalige Amsterdams Historisch Museum werd gestart. Dat is een website met persoonlijke verhalen over de buurt die toen gekoppeld was aan een tentoonstelling over Amsterdam Oost. Vanaf 2008 was ik daar als vrijwilliger betrokken en in 2010 is het een zelfstandige stichting van bewoners geworden. Dagelijks komt er wel iets bij en intussen staan er duizenden verhalen en tienduizenden reacties op de website.

In een promotieonderzoek tussen 2011-2017 heb ik gekeken naar collectieve empowermentprocessen in relatie tot het Geheugen van Oost het Geheugen van West, ook in Amsterdam. In mijn tweede artikel heb ik 80 vergelijkbare buurtverhalenwebsites onderling vergeleken en kwam ik erachter hoe moeilijk die online te vinden waren. Ze hadden namelijk allemaal andere woorden om hun functie, doelen activiteiten te beschrijven. Die toenmalige zoektocht is vergelijkbaar met wat we in het huidige project gaan proberen te vergemakkelijken.

Het project sluit ook direct aan bij het Civic Interaction Design lectoraat van de HvA waar ik werk. Onze focus ligt op hoe en welke interacties bijdragen aan het samenleven van mensen in onderlinge zorg en verbondenheid. Bewonersinitiatieven spelen hierin een cruciale rol – van informele ontmoetingen tot vrijwilligerswerk, activisme en deelname aan formele organisaties. In de twee erfgoedpublicaties Straatwaarden en Meer Straatwaarden onderzochten we hoe de waarden van bewoners en beleid elkaar ontmoeten of juist botsen, en hoe erfgoed-maken vanuit gemeenschappen samenhangt met de manier waarop de leefomgeving wordt vormgegeven.

Hoe zie je het verloop van het project voor je?

We hebben kortgeleden de subsidieaanvraag ingediend bij de RCE, en als alles volgens plan verloopt starten we in november met het verder leggen van contacten. Waar relevant zal er ondersteuning uit de Faro-tak van de RCE zijn en we hopen dat het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland de plannen ook ondersteunt. Het projectplan is bewust flexibel opgezet: we willen niet van tevoren alles vastleggen, maar juist meebewegen met de ervaringen en wensen die we in de praktijk tegenkomen.

Een belangrijk onderdeel zijn de bijeenkomsten met erfgoedprofessionals die zich herkennen in de thema’s van het project. Samen verkennen we welke vragen en behoeften er leven rondom het vinden en ondersteunen van erfgoedgemeenschappen, en hoe een online hulpmiddel daar het beste bij kan aansluiten. Daarnaast organiseren we sessies met technische experts van het lectoraat Responsible IT, waarin we kijken naar de mogelijkheden van zoekmachines en chattoepassingen. 

 Vroeg in 2026 schuiven hopelijk ook collega’s van het lectoraat Cultureel Erfgoed van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten aan. Met hen willen we dieper ingaan op de aandachtspunten in het contact en de samenwerking met erfgoedgemeenschappen. Zo bouwen we stap voor stap aan een hulpmiddel dat niet alleen praktisch bruikbaar is, maar ook zorgvuldig omgaat met de waarden, relaties en perspectieven die belangrijk zijn in de erfgoedpraktijken. Als alles goed gaat, kunnen we in april of mei de resultaten overdragen.

Hoe hoop je met gemeenten en erfgoedprofessionals samen te werken?

Zoals ik al aangaf weten we nog niet precies met welk online hulpmiddel en welke praktijksituaties we in het voorjaar eindigen, omdat de ervaringen en wensen uit de praktijk centraal staan. Ik denk dat dit project interessant is voor gemeenten en organisaties die aangewakkerd door het Faro-verdrag naar nieuwe manieren zoeken om overzicht te krijgen van actieve lokale erfgoedgemeenschappen. Hoe je daar selecties in kunt maken zal afhangen van de praktijksituaties waarin erfgoedprofessionals behoefte hebben aan het benaderen en samenwerken met een deel van die gemeenschappen.

Het gaat om acht bijeenkomsten van twee uur (deels online) met tussentijdse terugkoppeling waarin we steeds dichter bij een bruikbaar hulpmiddel komen. Als een soort denktank die het Faro-gedachtengoed, nieuwe middelen en praktijkervaring samenbrengen. Uiteindelijk kunnen we Gouda als testcasus gebruiken en het lijkt me heel mooi als een andere gemeente zich als pilot aandient. Een mix van een aantal vast en incidenteel deelnemende erfgoedprofessionals is volgens mij het productiefst.

Ik nodig erfgoedprofessionals, gemeenten en organisaties van harte uit om contact met me op te nemen!

Contact: Mike de Kreek, m.de.kreek@hva.nl, 0621156077 

(Beeld: Nancy Holderbeke)