Verduurzaming: Zonnedak Mendelcollege: samen aan de slag in beschermd stadsgezicht

Verduurzaming: Zonnedak Mendelcollege: samen aan de slag in beschermd stadsgezicht

Projectgegevens

Naam Collectief zonnestroomdak Mendelcollege
Adres Pim Mulierlaan 4, Haarlem
Opbrengst ca. 203 kWh per jaar per stroomdeel
Capaciteit 267.720 Wp
Gerealiseerd 2021
Eigenaar zonnestroomdak Coöperatie Kennemer Kracht
Realisatie Stichting Kennemer Energie
Aantal zonnepanelen 776

Bevindingen

• Via de postcoderoosregeling kunnen bewoners van diverse postcodes in de omgeving van het Mendelcollege gebruikmaken van het collectief zonnestroomdak. Vanwege de ligging van de school nabij de gemeentegrens met Bloemendaal, kunnen huishoudens binnen en buiten de gemeentegrenzen participeren. Een deel van de betreffende postcodes bevinden zich in beschermde stadsgezichten, waar zonnepanelen alleen mogelijk zijn als deze niet zichtbaar zijn vanuit de openbare weg. Daarmee maakt het collectief zonnestroomdak het voor gebouweigenaren in beschermde stadsgezichten mogelijk om duurzame stroom op te wekken en af te nemen.
• Het Mendelcollege is een gebouw dat zich leent voor een collectief zonnestroomdak vanwege het grote totale oppervlakte aan platte daken (circa 3.000 m²); het heeft in totaal acht daken, waarvan zes zijn voorzien van 776 zonnepanelen. In totaal participeren ruim 113 huishoudens uit de buurt met stroomdelen. Een zonnestroomdeel is een stukje van de installatie met een vermogen van 250 Wp, dat naar verwachting gemiddeld 203 kWh per jaar oplevert.
• Voor het ter beschikking stellen van de daken ontvangt het Mendelcollege een jaarlijkse vergoeding van de energiecoöperatie Kennemer Kracht die zij symbolisch wil gaan inzetten voor een cadeau aan de eindexamenleerlingen.
• Het Mendelcollege is een cultuurhistorische waardevol gebouw uit de wederopbouwperiode en de gemeente is een proces gestart om het aan te wijzen als gemeentelijk monument. Met de zonnestroominstallatie op het dak komen de cultuurhistorische waarden niet in het geding, omdat de panelen niet zichtbaar zijn vanuit de openbare ruimte en vanwege de mogelijkheid om de installaties te demonteren. Bovendien waren de benutte daken constructief geschikt voor het plaatsen van zonnepanelen.

Stichting Kennemer Energie

Het zonnestroomdak op het Mendelcollege in Haarlem is een gezamenlijk initiatief van bewoners uit de aangrenzende woonwijk De Krim, de bewonersgroep De Zonneplaneet en de Stichting Kennemer Energie. Stichting Kennemer Energie is een maatschappelijke organisatie die ondersteuning biedt bij de realisatie van grote zonnestroomdaken bij bedrijven, sportverenigingen, overheden en diverse andere organisaties. Sinds 2016 is deze organisatie actief binnen de regio Kennemerland en heeft het diverse zonnestroomdaken gerealiseerd, waaronder op collectieve basis. Dáárvoor werden er al diverse zonnestroomdaken in Haarlem gerealiseerd door verschillende coöperaties. De gemeente had de wens om de hiermee opgedane kennis in te zetten voor de ontwikkeling van meer collectieve zonnestroominstallaties in de stad. Zij schreef daarop een aanbesteding uit voor de oprichting van een maatschappelijke organisatie, die door de Stichting Kennemer Energie werd gewonnen. Eén van de meest recent opgeleverde collectieve zonnestroomdaken bevindt zich op het Mendelcollege dat in juni 2021 werd aangesloten op het elektriciteitsnet.

Proces

Vier jaar geleden benaderde Liesbet Hanekroot, bestuurslid bij Stichting Kennemer Energie, de rector van het Mendelcollege om de mogelijkheden te onderzoeken voor het beschikbaar stellen van het dak voor het opwekken van duurzame energie. Het Mendelcollege stemde in met een collectief zonnestroomdak voor de buurt. “De overweging om het dak daarvoor beschikbaar te stellen had te maken met de maatschappelijke voorbeeldrol die de school voor zichzelf zag. Daarnaast speelden ook de binding met de buurt en het vooruitzicht op nieuwe aanmeldingen een belangrijke rol”, vertelt Hanekroot. Destijds was er ook al contact met buurtbewoners in de aangrenzende wijken. “Zij hadden mij benaderd met de wens voor een collectief zonnestroomdak in de buurt. Het burgerinitiatief wilde niet zelf een coöperatie oprichten en ik koppelde hen aan energiecoöperatie Kennemer Kracht, een regionale koepel energiecoöperatie die meerdere duurzame energie-installaties naast elkaar realiseert en beheert.” Stichting Kennemer Energie heeft voor het collectieve zonnestroomdak op het Mendelcollege de projectrealisatie op zich genomen en nu het zonnestroomdak is opgeleverd ligt het beheer en het onderhoud van de installaties bij Kennemer Kracht.

“Het project is nog gerealiseerd onder de postcoderoosregeling”, vertelt Sam de Guchteneire. Werkzaam bij de gemeente Haarlem houdt De Guchteneire zich bezig met bewonersinitiatieven voor verduurzaming. De motivatie van buurtbewoners om mee te doen met een collectief zonnestroomdak verschilt. “Eén van de redenen om lid te worden van een coöperatie heeft te maken met het gegeven dat een derde van Haarlem beschermd stadsgezicht is.” Daar geldt het niet zichtbaar zijn van zonnepanelen vanaf de openbare weg als voorwaarde voor het plaatsen van zonnepanelen. Bewoners in die gebieden kunnen met een collectief zonnestroomdak toch duurzame energie opwekken en afnemen, zoals ook het geval bij het Mendelcollege waar diverse omliggende postcodes geheel of gedeeltelijk in een beschermd stadsgezicht liggen.

De gemeente Haarlem heeft dit project gestimuleerd en ondersteund. “We stellen een startsubsidie beschikbaar van €2500,- per project. Daarmee kunnen bewoners bijvoorbeeld Kennemer Energie inhuren, flyeren en een openingsfeest organiseren”, aldus De Guchteneire. Bovendien stimuleert de gemeente het realiseren van collectieve zonnestroomdaken in het algemeen, onder andere door het beschikbaar stellen van daken die in eigendom van de gemeente zijn, door het organiseren van informatieavonden en door algemene voorlichting te geven over deelname aan een coöperatief zonnestroomdak. De gemeente adviseert ook gebouweigenaren als zij om advies vragen en samen met de Stichting Kennemer Energie heeft zij documenten ontwikkeld om dakeigenaren te informeren.

Succesfactoren

Voordat dit project werd gerealiseerd waren er al verschillende collectieve projecten tot stand gekomen binnen de gemeente. “Het concept was al bekend in de omgeving en eerder behaalde successen hebben er mede toe geleid dat de werving van leden vlot verliep”, vertelt Hanekroot. “Tevens speelt de kracht van herhaling een rol. De gemeente besteedde er aandacht aan in haar nieuwsbrief, er zijn herhaalde malen berichten via sociale media gedeeld, er is een persbericht uitgestuurd en er zijn bijeenkomsten georganiseerd. Ook is het uiteraard uitgebreid onder de aandacht gebracht van de medewerkers en leerlingen van het Mendelcollege.”

Een bijkomend voordeel is dat er met collectieve initiatieven draagvlak wordt gecreëerd voor de energietransitie in het algemeen. “Een collectief zonnestroomdak levert niet alleen panelen op, maar zorgt er ook voor dat bewoners verder betrokken raken bij de energietransitie. Zo is een groepje bewoners aan het onderzoeken of het mogelijk is om gezamenlijk isolatiemateriaal op te kopen”, vertelt De Guchteneire. “Omdat je samen met de buurt bezig bent creëer je draagvlak voor de energietransitie. Wanneer we als gemeente dan met een visie komen om van het aardgas af te gaan, willen bewoners misschien wel meedenken of zelf een rol daarin spelen. Zonder die verbinding met de bewoners gaat het niet lukken om van het aardgas af te gaan”, aldus De Guchteneire.

Het Mendelcollege is een cultuurhistorisch waardevol gebouw uit de wederopbouwperiode. De gemeente is bezig met het proces om het aan te wijzen als gemeentelijk monument. De Guchteneire: “Omdat het om platte daken gaat is er ten aanzien van het zonnestroomdak geen sprake van een ontwerp, maar van een leg plan. Daarin werden bij de aanvraag voor de omgevingsvergunning voorwaarden gesteld ten aanzien van de hoogte van de zonnepanelen en ten aanzien van de afstand tot de dakrand, waardoor de panelen niet zichtbaar zijn vanaf de openbare ruimte. Bovendien is het mogelijk om de installaties te demonteren. Op deze manier worden de cultuurhistorische waarden van het gebouw geborgd.”

Struikelblokken

Het vinden van een geschikt dak is vaak het grootste struikelblok voor het realiseren van collectieve zonnestroomdaken. Dit heeft onder meer te maken met de constructieve ongeschiktheid van veel daken van bedrijfspanden, met de staat van het onderhoud van de dakbedekking en van de isolatie en met het gegeven dat de exploitant van het zonnestroomdak vaak niet de eigenaar van het gebouw is. Bovendien draagt een collectief zonnestroomdak niet bij aan de verbetering van het duurzaamheidslabel van het gebouw, terwijl bijvoorbeeld kantoorgebouwen voor 2023 minimaal energielabel C moeten hebben.

Het Mendelcollege heeft acht daken in totaal, waarvan er zes zijn voorzien van zonnepanelen. “Van één van de daken had de constructeur aangegeven dat er niet voldoende informatie voor handen was om de draagkracht te beoordelen. Achteraf gezien had ik dat nog verder willen laten onderzoeken, als we meer financiële middelen en tijd hadden gehad”, vertelt Hanekroot. “Van het andere dak had de rector aangegeven dat de school deze niet beschikbaar wilde stellen. Nadat er een nieuwe rector was aangetreden hebben we dat niet meer ter discussie gesteld. Dat is een kans die we hebben laten liggen.”

De Guchteneire: “Vanuit de gemeente hadden we nog meer kunnen stimuleren richting gebouweigenaren, bijvoorbeeld door een vast contactpersoon ter beschikking te stellen voor – in dit geval – een school. Daarmee kunnen we laten zien dat we ervaring hebben met dergelijke projecten.” Hanekroot onderschrijft dit: “mogelijk was de huidige bestuurder daarmee sneller tot een definitief besluit gekomen.”

Tips

Hanekroot: “Dergelijke projecten hebben een lange doorlooptijd. Tussen de eerste gesprekken en de oplevering kan vier jaar zitten, als het niet meer is. Dat kan te maken hebben met verschillende aspecten – waaronder besluitvorming, onderhoud van het dak en mogelijke vergunningen voor hoogbouw naast het pand – die vertragend kunnen werken. “Daarom beveel ik gebouweigenaren aan om met professionele bedrijven te werken en in gesprek te blijven met de verschillende betrokken partijen. Juist vanwege de lange doorlooptijd is het belangrijk om open met elkaar te blijven communiceren en de belangen en uitdagingen inzichtelijk te houden.”

“De startsubsidie is heel belangrijk, zeker als er nog niet een gevestigd initiatief is”, aldus De Guchteneire. “Ook een positieve houding bij gebouweigenaren is belangrijk, het vinden van eigenaren die hun dak beschikbaar willen stellen is immers essentieel. Toon daarom als gemeente het goede voorbeeld door daken in eigendom bij de gemeente beschikbaar te stellen voor collectieve initiatieven.” Gemeenten kunnen hierin ook ondersteunen door een inventarisatie te maken van bestaande daken waarbij inzicht wordt gegeven in de mogelijkheden voor het plaatsen van zonnepanelen in relatie tot cultuurhistorische waarden van gebouwen en ensembles.

(Tekst: Aniek de Jong | Beeld: André Russcher)