Verslag Community Archaeology

Verslag Community Archaeology

Op dinsdag 5 november organiseerde het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland de bijeenkomst Community Archaeology, in Huis van Hilde te Castricum. Tijdens deze bijeenkomst werd verteld en gediscussieerd over de mogelijkheden om archeologie breder binnen gemeenten in te zetten. Enkele van de punten die aan bod kwamen waren:

• Hoe zorg je voor een breder draagvlak voor archeologisch beleid?
• Hoe betrek je een gevarieerd publiek?
• Welke factoren dragen bij aan een succesvolle participatie van ondernemers, overheden, instellingen en inwoners?
• Welke mogelijkheden zijn er om het verleden uit te dragen?

De bijeenkomst werd geopend door Yvette Burnier (Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland).

Het thema werd verder geïntroduceerd door Monica Dütting (Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland). Nederland heeft een lange traditie van het betrekken van het grote publiek bij archeologie, door middel van open dagen, het delen van opgravingsresultaten, en het houden van voorlichtingen. Maar we kunnen nog zo veel meer. Veel van deze projecten zijn gericht op het informeren publiek, maar niet op het betrekken van de gemeenschap.

Er is een verschil tussen publieksarcheologie en community archaeology. Publieksarcheologie is informerend, maar vooral uitgaand; het deelt met het publiek wat er in de archeologie gebeurt. Community archaeology, of ‘gemeenschapsarcheologie’, gaat net een stapje verder; dit is archeologie voor, met en door de gemeenschap. Archeologen moeten uit hun ivoren toren komen, en het gesprek aangaan met, en teruggeven aan, de gemeenschap.

Wat voor kansen kan dit een gemeente bieden? Archeologie gaat over de samenleving. Ook in het verleden was deze samenleving divers, met mensen van verschillende achtergrond en afkomst. Moderne technieken zoals DNA-onderzoek en isotopenonderzoek die in de archeologie worden toegepast, tonen dit aan. Dit komt lang niet altijd naar voren uit de historische bronnen en hiervoor is archeologie dan ook een onmisbare bron. Voor de prehistorische tijd is archeologie bovendien de enige bron van informatie. Archeologie kan ons helpen een meer integrale, inclusieve blik op het verleden te ontwikkelen en heeft zo ook voor het heden en de toekomst betekenis.

Samenwerken met ondernemers en instellingen

Tom Hazenberg (1Arch/Hazenberg Archeologie) deelde met de aanwezigen zijn ervaringen op het gebied van community archaeology. Hazenberg: Er zijn twee factoren die erg belangrijk zijn voor het opzetten van een succesvol project:

• Een goede partner
• Een duurzaam project (lange termijn denken)

Het begint met een goede partner. Vind een partij met wie je op een lijn zit, en bedenk dan sámen een project waar je beiden vol achter staat. Dit is effectiever dan eerst een project te bedenken, waarna je op zoek moet naar een partner die zich ook in het project kan vinden.

Denk bij het opzetten van een project niet alleen aan de looptijd van dit project, maar ook aan wat er daarna mee gebeurt. Een project vereist op de lange termijn onderhoud. Hierin speelt de gemeenschap een grote rol. Als het niet gedragen wordt door de gemeenschap zal het langzaam doodbloeden. Het gaat om mensen. Die maken het succes. Gemeenten en archeologen zitten vaak aan de push en vraag kant. Er zijn veel wensen en ideeën. Maar als de mensen er niet op zitten te wachten, of zich er niet bij betrokken voelen, zal het project uiteindelijk geen succes zijn. We moeten samen werken om er een succes van te maken. Archeologie hoeft hierbij niet het hoofdthema te zijn: het kan ook dienen om een extra dimensie toe te voegen aan een project met een ander hoofddoel.

Daarnaast is het bij een opgraving belangrijk om al voor de start van het project te bedenken wat je met de resultaten wilt gaan doen. Doe je dit niet, dan creëer je een risico dat je aan het einde van je opgraving een hoop interessante informatie hebt, maar geen geld of tijd om het te delen. Een gemeente kan hier een rol in spelen, door vanaf het begin van het proces mee te denken over de mogelijkheden en kansen.

Speuren in het landschap

Roel Kramer (Erfgoed Gelderland) deelde in zijn lezing de opzet en uitvoering van het project ‘Erfgoed Gezocht’, een samenwerkingsproject van Erfgoed Gelderland en Universiteit Leiden. Tijdens dit project is met behulp van het publiek een groot aantal digitale hoogtekaarten van het landschap bekeken, op zoek naar nieuwe grafheuvels, Celtic fields en houtskoolmeiers op de Veluwe.

Het project Erfgoed Gezocht is een voorbeeld van citizens’ science: wetenschappelijk onderzoek waarbij het publiek op wetenschappelijk verantwoorde wijze wordt ingezet. De resultaten van het publiek worden gebruikt voor verder archeologisch onderzoek. Daarnaast worden de resultaten van het publiek naast de resultaten van een computer gelegd, om de mogelijkheden van het gebruikt van kunstmatige intelligentie bij het zoeken naar archeologische sporen te onderzoeken en verder te ontwikkelen. Door de resultaten van het publiek en de computer naast elkaar te leggen kan de computer ‘leren’ hoe deze archeologische sporen in het landschap kan herkennen.

Het project heeft alle verwachtingen overtroffen: 4,5 maand na de lancering zijn alle kaarten vijftien keer bekeken, en zijn er veel grafheuvels, Celtic Fields en houtskoolmeilers in kaart gebracht, maar ook vele andere archeologische fenomenen. De deelnemers komen uit zeer verschillende achtergronden en leeftijden; van tieners tot ouderen, van absolute leken tot experts uit verschillende disciplines. Mensen die het spannend vonden om iets te ontdekken, gamende jongeren, ICT-ers, mensen met interesse in ‘wat er in hun achtertuin lag’; een hele grote groep had voorheen nog nooit iets met archeologie te maken gehad.

Naast het onderzoek is ook een actieve community ontstaan rond het project. Dit is deels spontaan ontstaan; op het bijbehorende forum discussiëren deelnemers onderling, en worden zelfs spontane colleges gegeven door (vrijwillige) experts. Verder heeft het project actief deelnemers bij het verdere veldonderzoek betrokken. Nadat alle kaarten waren bekeken hebben enkele deelnemers de kans gekregen om in het veld met experts de onderzoeksresultaten controleren. Deelnemers worden hiermee ook bij het verdere onderzoek betrokken.

Workshops

Tijdens de eerste workshop werd gediscussieerd en werden ideeën uitgewisseld over hoe je publieksparticipatie tot een succes kunt maken, en hoe gemeenten en erfgoedbeleid hier een rol in kunnen spelen. Duidelijk werd dat een project moet ‘leven’; er moet interactie zijn tussen het project en de gemeenschap. Hiermee maak je de gemeenschap eigenaar van hun verleden. Dit maakt mensen trots, en vergroot het draagvlak voor het project en de archeologie. Daarnaast creëer je daarmee een nieuwe functie voor archeologie; het vertelt ons niet alleen iets over het verleden, maar kan ons ook helpen om identiteit en verbondenheid te creëren in het heden.

Voor veel erfgoedambtenaren is het vanwege tijdgebrek moeilijk om dergelijke projecten op te zetten. Ze zijn vooral bezig met het hoofd boven water houden. Maar de erfgoedambtenaren staan niet alleen; het Steunpunt, vrijwilligers en andere organisaties kunnen mee te denken en werken en kunnen zo fungeren als kennisnetwerk voor de gemeenten. Met de juiste partners kan archeologie worden ingezet om het draagvlak voor gemeentelijk erfgoedbeleid te vergroten en versterken. Vergeet niet: het delen van erfgoed is een lange termijn project!

In de tweede workshop werd door Roel Kramer nader ingegaan op het project Erfgoed Gezocht en nam hij de aanwezigen verder mee in het herkennen van archeologische fenomenen op de hoogte kaarten, met als toetje een kort bezoek aan de website om zelf aan de gang te gaan.

Voor meer informatie over dit onderwerp kunt u contact opnemen met Monica Dütting.

(Beeldverantwoording:Tom Hazenberg (header),
This photo of Drive-in Museum Castellum is courtesy of TripAdvisor (afbeelding 1), Erfgoed Gezocht (afbeelding 2, 3, 4))