Zonneveld Eemnes: als een kamer in het landschap

Zonneveld Eemnes: als een kamer in het landschap

Projectgegevens

Naam Zonneveld A1 Eemnes
Datum 15-07-2020
Adres nabij Eikenlaan 8, Eemnes
Opbrengst 5.000.000 kWh per jaar
Oppervlakte 6 hectare
Gerealiseerd 2018
Eigenaar zonnepark KiesZon
Ontwerp Er is alleen een technisch ontwerp gemaakt
Uitvoering KiesZon
Dubbel gebruik Gemengde bestemming: agrarisch en zonneveld

Bevindingen

• Voordat het zonneveld aangelegd was, manifesteerde het plangebied zich al als “een kamer in het landschap”. Dat wil zeggen dat het een omsloten gebied betreft dat wordt afgebakend door bestaande en duidelijk zichtbare grenzen: een eikenbomen houtwal, de A1, de Eikenlaan en lintbebouwing in het oosten.
• Hierdoor was de doorkijk naar het achterliggende open Eemland al belemmerd.
• Het zonneveld is in deze “kamer” aangelegd.
• Door de langs het zonneveld aangelegde groenstroken, aan de Wakkerendijk- en Eikenlaanzijde, wordt het zonneveld aan het zicht van omwonenden onttrokken. Deze groenstroken passen binnen de kamerstructuur waarbinnen het zonneveld ligt.
• Door de zonnepanelen de verkavelingsrichting van het Eemland te laten volgen en de sloten te accenturen, worden de landschappelijke lijnen versterkt.
• De zonnepanelen zijn met een hoogte van 1,60 meter vanaf het maaiveld relatief laag, waardoor je over de panelen heen kijkt.

Zonneveld langs de A1

Het zonneveld ligt in het zuiden van gemeente Eemnes, in de oksel van de A1 en de A27. Het driehoekige gebied wordt – met de houtwal langs de Eikenlaan aan de noordzijde, de lintbebouwing van de Wakkerendijk aan de oostzijde en de rijkswegen langs de zuidzijde – duidelijk afgebakend. Hiermee wordt het zonneveld gescheiden van het open polderlandschap van het Eemland en het dichtbegroeide landschap van de Utrechtse Heuvelrug, waartussen het geheel zich bevindt. In 2018 werd het zonneveld, dat in samenwerking met de grondeigenaar werd gerealiseerd door KiesZon, officieel geopend.

Proces

Marco Radstake, beleidsmedewerker en projectmanager op het gebied van duurzaamheid bij gemeente Eemnes, vertelt dat het initiatief voor het zonneveld eind 2015 ontstond doordat het toenmalige college de wens uitsprak om een zonneveld mogelijk te maken binnen de gemeente. Dit is in overeenstemming met het toenmalige beleid van de gemeente waarin werd gestreefd naar een CO₂-reductie van 25% in 2020 ten opzichte van 2009, maar ook met de nog geldende beleidsdoelstelling “Eemnes klimaatneutraal 2030”.  “Daarnaast was er steun vanuit de provincie Utrecht. De hele provincie werd namelijk beschouwd als een experimenteergebied voor grootschalige duurzame energie”, aldus Radstake.

De gemeente wees vier kansrijke gebieden aan voor de ontwikkeling van het zonneveld. “Bij drie van de vier locaties stuitten we op bezwaren vanuit georganiseerde agrariërs en natuurorganisaties.” Vanuit bovengenoemde partijen kwam geen bezwaar op de locatie in de oksel van de A27 en A1 waardoor er voor deze locatie werd gekozen. “Een particuliere partij, KiesZon, had interesse het zonnepark te ontwikkelen. Samen met de grondeigenaar is toen een plan opgesteld op basis van de door de gemeente aangewezen locaties.”

Op het moment dat het zonneveld werd gerealiseerd voerde de gemeente geen zonneveldenbeleid. “Dat gaat er waarschijnlijk ook niet komen, vertelt Radstake. “In eerste instantie was het idee dat er twee zonnevelden gerealiseerd zouden worden, maar met de komst van een nieuwe coalitie is het tweede stilgelegd.” Meer zonnevelden realiseren past op het moment niet binnen de politieke ambitie van de gemeente.

De vorm en de inpassing van het zonneveld in het landschap is tot stand gekomen op basis van een schetsinrichtingsplan dat is opgenomen in het bestemmingsplan. Hierin worden waterlopen geaccentueerd met oevervegetatie en worden de zonnepanelen in de verkavelingsrichting geplaatst. Het geheel valt in een “kamerstructuur”, dat ontstaat door de eerdergenoemde harde begrenzingen van het gebied. Het zonneveld wordt door de opgaande groenstroken langs de Eikenlaan en de Wakkerendijk aan het zicht van omwonenden onttrokken.

Vanwege de ligging langs de snelweg was Rijkswaterstaat betrokken bij het project. Naar aanleiding van het “Human Factors” beleid is er voor dit project voor het eerst in Nederland een reflectieonderzoek uitgevoerd, om de veiligheid van weggebruikers te waarborgen. Dit onderzoek is uitgevoerd door ROM3D, een adviesbureau gespecialiseerd in de energietransitie-opgave. Hieruit kwam naar voren dat de reflectie van het zonnepark geen nadelige gevolgen heeft voor de verkeersveiligheid. Gezien een dergelijk onderzoek in Nederland voor het eerst werd uitgevoerd is intensief overleg gevoerd met Rijkswaterstaat Regio Midden Nederland, die de toegepaste onderzoeksmethode en de conclusies onderschrijven.

Succesfactoren

De verkavelingsstructuur, omliggende infrastructuur en bebouwing en de houtwal langs de Eikenlaan waren in grote mate doorslaggevend voor de plaatsing van de panelen en de inpassing in het landschap. “De positie van het zonneveld en de plaatsing van de zonnepanelen werden bepaald door de bestaande landschappelijke situatie”, aldus Ralph van Leeuwen, die namens KiesZon als engineer betrokken was bij het project. “In de bouwvergunning kwam te staan dat we het landschap moesten volgen. Dit was ook vanuit technisch oogpunt de beste oplossing.”

Om het zonneveld planologisch mogelijk te maken was er een bestemmingsplanwijziging nodig. “De wijziging is snel tot stand gekomen”, vertelt Radstake. “Tussen het moment van de aanvraag voor de bestemmingsplanwijziging tot de Raad van State heeft een periode van acht maanden gezeten.” Hoewel het bestemmingsplan van Eemnes toestaat dat zonnevelden 2 meter hoog mogen zijn, komen de zonnepanelen niet hoger dan 1,60 meter. “Dat is mooier, omdat je er dan overheen kunt kijken”, aldus Van Leeuwen. Ondanks de geringe hoogte is dubbel ruimtegebruik hier alsnog mogelijk; onder de zonnepanelen kunnen schapen grazen. Dit komt omdat de tafels van de PV-cellen relatief klein zijn: ze komen niet lager dan 80 centimeter. Interessant, want doorgaans wordt beweerd dat de panelen minimaal 2 meter hoog moeten zijn om dubbel ruimtegebruik mogelijk te maken.

Struikelblokken

Eén van de struikelblokken betrof de inschatting van de benodigde tijd voor de aanleg en aansluiting van het net. Tijdens de uitvoering zorgde dit voor vertraging. “Pas nadat de Stimulering Duurzame Energietransitie (SDE) was toegekend kon aan de netwerkbeheerder, STEDIN, de opdracht worden verstrekt voor de aanleg van de netaansluiting”, aldus Radstake. Daarbovenop komt dat de SDE in eerste instantie niet werd toegekend, doordat de subsidiepot al leeg was door projecten met een lagere subsidieaanvraag. “De ontwikkeling is gestart in 2015, medio 2016 was het bestemmingsplan gereed en het zonneveld werd uiteindelijk pas in 2018 gerealiseerd.”

Van Leeuwen heeft de indruk dat er in Nederland minder uitgebreide studies voorafgaan aan de plaatsing van de zonnepanelen, wat hij jammer vindt. Hij vergelijkt de praktijk hier met die in Engeland: “Daar werden heel veel onderzoeken uitgevoerd voordat het proces werd gestart, waaronder op het gebied van archeologie, ecologie en inpassing.” Dergelijke onderzoeken waren daar in de ontwikkelfase naar zijn idee echt noodzakelijk.

Tips

“Pas bij de ronde bij de raad voor de bestemmingsplanwijziging kwamen belanghebbenden voor inspraak, dat is vrij laat in het proces”, aldus Radstake. Achteraf is de gemeente gewezen op beperkte communicatie, wat volgens Radstake ook wel terecht was. Hij geeft dan ook de tip om regelmatig bijeenkomsten te organiseren, ook vroeg in het proces wanneer er vaak nog maar weinig respons is. “Blijf communiceren, zodat belanghebbenden zelf kunnen bepalen op welk moment ze instappen.”

“Vanuit technisch oogpunt is een ontwerp voor een zonneveld over het algemeen gericht op een zo efficiënt en goedkoop mogelijk systeem. Wanneer daarnaast rekening moet worden gehouden met landschappelijke inpassing, conflicteert dit vaak”, aldus Van Leeuwen. Hoewel hiervan bij het ontwerpen van dit zonneveld geen sprake was, is hij toch van mening dat er bij een goede landschappelijke inpassing meer draagvlak ontstaat.

De locatiekeuze is een belangrijke succesfactor geweest voor de landschappelijke inpassing van het zonneveld. Een tip die daaruit voortvloeit is om op zoek te gaan naar een locatie die in de bestaande situatie al geschikt is voor de aanleg en landschappelijke inpassing van een zonneveld.

(Tekst: Aniek de Jong | Beeld: Daniel Nicolas)