Het belang van inclusiviteit en diversiteit in gemeentelijk erfgoedbeleid

Het belang van inclusiviteit en diversiteit in gemeentelijk erfgoedbeleid

Het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland organiseerde op 28 oktober 2021 een bijeenkomst over het belang van inclusiviteit en diversiteit in gemeentelijk erfgoedbeleid. Wij koppelen de inzichten uit deze bijeenkomst graag aan u terug omdat gemeenten de komende jaren steeds meer te maken gaan krijgen met dit thema.

Inclusiviteit op de agenda

Erfgoed is van iedereen, maar representeert ons erfgoed wel voldoende onze meerstemmige, diverse samenleving? Is het erfgoed(beleid) niet te erg gestoeld op materialiteit en historische machtsverhoudingen? Houden gemeenten bij het opstellen van hun erfgoedbeleid voldoende rekening met verschillende perspectieven op de geschiedenis? Het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland zette op 28 oktober 2021 het belang van een inclusieve blik op erfgoed voor het eerst op de Steunpuntagenda. Socioloog Frans Soeterbroek (de Ruimtemaker) en historicus Dineke Stam (Cultuurenco) gaven hun visie op een inclusief erfgoedveld.

De theorie: de maatschappelijke betekenis van erfgoed

Erfgoed heeft, aldus Soeterbroek, vooral een maatschappelijke betekenis. Zijn duiding van erfgoed sluit aan bij de internationale tendens om cultureel erfgoed in te zetten om maatschappelijke doelen te verwezenlijken (zie bijvoorbeeld het Verdrag van Faro). Als cultureel erfgoed (onder andere) belangrijk is vanwege haar maatschappelijke betekenis, is het de taak van de erfgoedexpert om de maatschappelijke verankering van erfgoed te verstevigen, aldus Soeterbroek. Hij stelt dat een diepere verbinding met erfgoed ontstaat door erfgoed initiatieven te koppelen aan gezondheid, de dagelijkse leefwereld, burgerinitiatieven, kwetsbare groepen en maatschappelijke veerkracht. Denk aan de huisvesting van kwetsbare jongeren in oude forten. Bovendien, zegt hij, is erfgoed “een zachte ingang om gevoelige thema’s te bespreken, de gelaagdheid van de verhalen aan te boren en sense of belonging te versterken”.

In de praktijk: de dekolonisatie van erfgoed

Stam is een van de initiatiefnemers van het succesvolle initiatief ‘Mapping Slavery’. Centraal in haar betoog staan het maken van duurzame verbindingen met erfgoedgemeenschappen, het inzetten op immateriële betekenissen en het omdraaien van het perspectief.

Stam stelt dat erfgoed een dynamische constructie is die tot stand komt binnen maatschappelijke machtsverhoudingen. Met ‘Mapping Slavery’ en ‘Sporen van Slavernij’ is het gangbare erfgoeddiscours omgedraaid en is de koloniale slavernij in het erfgoed uit deze periode zichtbaar gemaakt. Het gangbare discours was lange tijd positief over de koloniale geschiedenis (‘wij hebben daar iets goeds gebracht’) of er was geen aandacht voor. Pas sinds kort is er oog voor het geweld, de uitbuiting en het racisme dat er onderdeel van was (‘wij hebben daar iets gruwelijks gebracht’). De erfgoedsector moet dus haar manier van kijken veranderen en zich bewust worden van de eigen macht en het eigen perspectief.

Deze slavernijprojecten zetten de zichtbare maar toch verborgen erfenissen van slavernij letterlijk op de kaart door middel van kaarten, publicaties, communicatie en stadswandelingen. Ze beschouwen de constructie van cultureel erfgoed en de gevolgen daarvan opnieuw. Slavernij is in onze provincie inmiddels in Amsterdam, Haarlem, Enkhuizen en Hoorn in .

De vertaalslag naar de gemeentelijke praktijk

Hoe vertaal je bovenstaande inzichten naar een inclusiever erfgoedveld in de gemeentelijke praktijk? De eerste stap die je kan zetten is het opnieuw beschouwen van je eigen aannames, positie, (on)macht, privileges en/of achterstanden ten opzichte van erfgoed. Ook kan je jezelf de vraag stellen: welke betekenis heeft dit erfgoed voor de mensen die daar wonen, werken of (nog niet) komen?

 Gemeenten staan voor de opgave om inclusiviteit beleidsmatig op te pakken en het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland gaat u hierbij helpen. Wij gaan de komende jaren onderzoeken hoe gemeenten een bijdrage kunnen leveren aan een inclusiever erfgoedveld door onder andere inspirerende, concrete voorbeelden in de etalage te zetten en in gesprek te gaan met mensen die actief zijn op dit vlak.

Heeft u een vraag over inclusiviteit in relatie tot gemeentelijk erfgoedbeleid? Neem contact op met Rosanne Bruinsma.

Verder lezen:

• De wheelchair chart over het inzetten van erfgoed ten behoeve van de maatschappij.
• De RCE heeft ook een handreiking over het thema inclusiviteit gemaakt.

Beeldverantwoording: Verwulft 11 in Haarlem, ’t Gekroond oost west Indies Worstvat. Foto van Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort, collectie Heemschut.

Op de website Mapping Slavery vertelt Sjoerd Jaarsma, over dit gebouw: “In 1637 kocht een spekverkoper dit pand. Honderd jaar later stond de naam Worstvat op de gevel. Duidelijk is te zien hoe worst in vaten werd verpakt. Worst, zoutvlees of zoute vis diende als voedsel op de schepen naar Oost- en West-Indië. Gezouten vis (bakkeljauw) en soms gezouten vlees werden ook één keer per jaar aan slaven op de plantages uitgedeeld. Loon kregen ze niet. In 1791 vestigde zich hier drukkerij Bohn, uitgever van het werk van Beets.”