Het effect van de coronacrisis op de erfgoedsector

Het effect van de coronacrisis op de erfgoedsector

Provincie Noord-Holland richt het Economisch Herstel- en Duurzaamheidsfonds (EHDF) op, waarin ook ruimte is voor ondersteuning van de erfgoedsector. Maar aan welke criteria moeten organisaties voldoen om aanspraak te kunnen maken op dit fonds? Waar liggen de grootste uitdagingen en kansen in deze sector, wat zijn de gevolgen van de coronamaatregelen geweest? In juni 2021 organiseerde het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland in samenwerking met de provincie twee online werksessies om input op te halen voor de invulling van het fonds.

Tijdens de werksessies spraken Steunpunt en provincie met gemeenten, erfgoedorganisaties en erfgoedvrijwilligers over de vraagstukken waar de erfgoedsector mee worstelt en de manier waarop de provincie via het fonds kan helpen. Voorafgaand aan de werksessies zette het Steunpunt via de Noord-Hollandse gemeenten een enquête uit om een eerste indruk te krijgen van de problematiek en de behoeften.

Over het fonds

Het hoofddoel van dit provinciale fonds is het verzachten van de negatieve economische en maatschappelijke effecten van de coronacrisis in Noord-Holland. Volgens Marjo Schlaman, beleidsadviseur van de provincie, brengt het fonds ook andere doelen dichterbij. Een belangrijk nevendoel is de verduurzaming van de bebouwde omgeving. Hierbij is aandacht voor particuliere woningen, het bezit van corporaties, bedrijventerreinen en maatschappelijk vastgoed. Met het fonds wil de provincie bovendien de culturele en maatschappelijke infrastructuur en de economische infrastructuur op een duurzame manier stimuleren en versterken.

Onder de verduurzaming van maatschappelijk vastgoed vallen, naast wijkcentra en sportaccommodaties, ook cultuurinstellingen en monumenten. Bij het versterken van de culturele sector ligt het accent op duurzaam herstel van culturele en erfgoedinstellingen zoals musea, theaters en erfgoedorganisaties. Bij de maatschappelijke infrastructuur ligt de nadruk op het versterken van sociale cohesie door het genereren van activiteiten rond het thema ‘ontmoeting’.

De doorloop van het fonds is geraamd tot 2024, uiterlijk 2025. Alle maatregelen van het fonds worden gefaseerd ingevoerd en een deel is al gerealiseerd. De voorwaarden kunnen met tranches tussentijds aangepast worden aan veranderende behoeften in het veld.

Resultaten van de werksessies

Tijdens twee werksessies met gemeenten en erfgoedorganisaties en door een uitvraag in een enquête onder erfgoedorganisaties, monumenteneigenaren, musea, kerkbesturen en historische verenigingen, is de problematiek en de behoefte vanuit het erfgoedveld in kaart gebracht.

Uit de gesprekken bleek dat eigenaren van herbestemde monumenten inkomsten missen, vooral wanneer hun verdienmodel gebaseerd is op openstelling van het monument. In enkele gevallen is er zelfs sprake van faillissement, bijvoorbeeld in de horecasector. Wanneer huurders in financiële problemen komen, heeft dat impact op de financiële situatie van de eigenaar.

Onderhoud en verduurzaming

Financiële problemen hebben invloed op mogelijkheden voor onderhoud en verduurzaming: dit soort werkzaamheden worden als gevolg van de coronacrisis niet zelden uitgesteld. Een gemiste kans, want 50% van de respondenten geeft aan plannen te hebben voor verduurzaming van hun monument; een deel van deze plannen zal dus worden uitgesteld. Hoe kan de provincie helpen om de verduurzaming van monumenten toch door te laten gaan?

De provincie zou kunnen helpen bij het in kaart brengen van subsidiemogelijkheden voor verduurzaming. Ondersteuning bij het aanvraagproces is ook welkom. Daarnaast zou de provincie haalbaarheidsonderzoeken kunnen aanbieden en investeren in kennis en informatie-uitwisseling. Tot slot kan de provincie faciliterend en ondersteunend optreden bij collectieve initiatieven voor verduurzaming.

Innovatie en productontwikkeling

De coronacrisis heeft ook effect op innovatie en productontwikkeling, zo blijkt uit de gesprekken. Enerzijds zijn organisaties gedwongen om te veranderen, omdat de bestaande werkwijze noodgedwongen stopte. Er is geïnvesteerd in digitalisering, achterstanden op het gebied van digitalisering zijn ingelopen. Er zijn nieuwe activiteiten ontplooid die binnen de kaders van een lockdown wel mogelijk waren. Sommige activiteiten en veranderingen zullen blijven. Echter, innovatie en productontwikkeling voor de lange termijn is stil komen te liggen. Door financiële tekorten is het moeilijk om nieuwe projecten of activiteiten te ontwikkelen en investeringen worden uitgesteld. Bovendien zijn organisaties door een onzekere toekomst afwachtend geworden. De provincie zou ook op dit onderwerp kunnen helpen met het in kaart brengen van subsidie- en financieringsmogelijkheden. Uit de enquête blijkt namelijk dat veel erfgoedorganisaties nog geen gebruik maakten van subsidieregelingen, hier valt nog veel te winnen. Daarnaast kan het fonds helpen door externe expertise en advisering beschikbaar te stellen, in de vorm van consultancy, bij product-, project- of procesontwikkeling.

Werken met vrijwilligers

De coronacrisis heeft grote impact gehad op het personeelsbestand van erfgoedorganisaties, vooral wanneer zij veel werken met vrijwilligers. De betrokkenheid van vrijwilligers is over de gehele linie afgenomen. Een grote meerderheid van de ondervraagden (80%) voorziet dat vrijwilligers andere werkzaamheden zullen krijgen na de coronacrisis. Voldoende menskracht is voor de toekomst dus een grote uitdaging. Advisering en begeleiding, gefinancierd vanuit het fonds, kan mogelijk soelaas bieden. Hoe kunnen erfgoedorganisaties hun bedrijfsvoering aanpassen aan het ‘nieuwe werken’ en hoe verbinden zij opnieuw vrijwilligers aan zich? Enerzijds wordt ondersteuning bij de coaching van vrijwilligers gezien als een optie, bijvoorbeeld door het aanbieden van cursussen voor digitaal werken. Anderzijds trekt de digitalisering mogelijk ook nieuwe (jongere) groep, digitaal zeer vaardige vrijwilligers aan.

Vervolg

Uit de werksessies is tot slot gebleken dat veel gemeenten nog geen of weinig zicht op de impact van de coronacrisis voor erfgoedorganisaties en (grote) monumenteneigenaren. Er ligt daarom een belangrijke opgave voor de overheid om de komende tijd de effecten te monitoren. Met name door de gemeenten zelf, door met organisaties en eigenaren hierover in gesprek te gaan. Dit geeft inzicht in de mogelijke actuele en toekomstige problematiek binnen de gemeenten en dient als basis voor oplossingen om een negatieve spiraal te doorbreken.

Op basis van de resultaten van de enquête en de werksessies zal de provincie het Economisch Herstel en Duurzaamheidsfonds verder inrichten. Naar verwachting zullen in het najaar de subsidieregelingen Innovatie en Samenwerking en de Noord-Hollandse Cultuurlening beschikbaar komen. CultuurHerstel, dat organisaties coacht en advies geeft over hun (nieuwe) businessplannen is al operationeel.

Meer informatie

Website: https://www.noord-holland.nl/Onderwerpen/Economie_Werk/Projecten/Economisch_Herstel_en_Duurzaamheidsfonds

Email: herstelfonds@noord-holland.nl

CultuurHerstel: https://cultuurherstel.nl/

Alle subsidieregelingen erfgoed en cultuur van provincie Noord-Holland: https://www.noord-holland.nl/Loket/Subsidies/Subsidieregelingen/Cultuur

Versterken maatschappelijke sector: https://www.noord-holland.nl/Loket/Producten_en_Diensten/Producten_op_alfabet/V/Versterken_Maatschappelijke_Sector_Noord_Holland_2021_subsidie

(Tekst: Reinier Mees en Marrit van Zandbergen, beeld: De Orkaan)