Het jaar van de molenbiotoop

Molens maken een belangrijk onderdeel uit van cultureel erfgoed in Noord-Holland. Molens blijven het beste behouden als ze in gebruik zijn. Hierdoor blijft de beleving in stand, geven ze inzicht in de geschiedenis van het landschap en kunnen ze goed ingezet worden voor educatie. Om in beweging te blijven is er open ruimte rondom een molen nodig waardoor de wind voldoende in de wieken van de molen kan komen. Voor molens is de bescherming van de omgeving dus niet alleen van belang voor de beleving ervan, maar er is ook een direct verband met het behoud. Omdat de molenbiotoop van wind- en watermolens ernstig achteruitgaat heeft belangenvereniging De Hollandsche Molen 2025 uitgeroepen tot het jaar van de molenbiotoop. Begin 2025 heeft de vereniging de Handreiking Molenbiotoop voor ambtenaren uitgebracht. Hierin wordt beschreven wat je als ambtenaar kunt doen om de molenbiotoop te beschermen en te behouden. In dit artikel lichten we een aantal aandachtspunten uit de handreiking uit.  

Wettelijke bescherming van de molenbiotoop

Bijna alle wind- en watermolens in Nederland zijn beschermd als monument. Gemeenten hebben onder de Omgevingswet de wettelijke verplichting om de omgeving van molens met een monumentenstatus te beschermen. Dit gebeurt via artikel 5.130 van het Besluit kwaliteit leefomgeving, waarin staat dat gemeenten in het omgevingsplan regels moeten stellen voor de omgeving van (voor)beschermde monumenten.  In de toelichting op dit artikel wordt specifiek ingegaan op de omgeving van molens (de molenbiotoop) met het oog op het behoud en het functioneren van molens. In de omgeving van windmolens moet gezorgd worden voor voldoende windvang. Door de bouw van bijvoorbeeld woningen en het planten van hoge beplanting kan de windvang worden verstoord. Maar ook waterstructuren spelen een rol bij het behoud van molens; watermolens komen stil te staan door verlaging van het waterpeil of leiden schade door overstromingen.   

Groenaanpak is van doorslaggevend belang

In de handreiking krijgt de aanpak van groen extra nadruk. Gebouwen kunnen de windvang van windmolens belemmeren, maar hoge bomen en hoog groen zijn vaak lastiger te controleren. Dit heeft te maken met het gegeven dat groen kan blijven groeien en daarmee hoger en dichter kan worden. Daar komt bij dat bewegende takken en bladeren de wind onvoorspelbaarder maken dan gebouwen. Door de hoge maatschappelijke waarde die we aan groen hechten is dit een lastige uitdaging voor het behoud van de molenbiotoop. Zorgdragen voor de molenbiotoop met oog voor het belang van groen, kan bijvoorbeeld door de maximale hoogte van het groen in volwassen toestand in particulier eigendom vast te leggen in een koop- of huurovereenkomst met een kettingbeding. Daarnaast kun je als gemeente samen met de molenaar, moleneigenaar, bewoner en natuurorganisaties een groenbeheerplan opstellen in de omgeving van de molen. Inventariseer het groen en de hoogtes ervan en maak een uitvoeringsprogramma om eventuele probleemgevallen op te lossen. Vanuit groenvoorziening kun je ervoor zorgen dat de juiste maat bomen wordt aangeplant in de omgeving van molens en dat er een snoeiplan wordt opgesteld.  

Integraal samenwerken en participatie

Een ander speerpunt in de handreiking is het vroegtijdig betrekken van regionale en lokale erfgoed- en molenorganisaties bij het opstellen van beleid en plannen. Bij het vormgeven van de omgevingsvisie en het omgevingsplan kan je als (erfgoed)ambtenaar de lokale kennis over de molenbiotoop ophalen en inbrengen. Ook bij concrete initiatieven is het van belang om initiatiefnemers in een zo vroeg mogelijk stadium te wijzen op het belang van de molenbiotoop voor windmolens en het watermolenlandschap voor watermolens. Vroeg in het proces is er vaak veel meer mogelijk en kunnen compenserende en verzachtende maatregelen goed worden meegenomen. Voor slimme oplossingen kan gebruik worden gemaakt van de kennis die aanwezig is bij moleneigenaren, molenaars en molenorganisaties. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het gunstig positioneren van gebouwen en beplanting in het stedenbouwkundig plan. Zet de hogere gebouwen aan de zijde waar gemiddeld weinig wind vandaan komt en plant laagblijvende bomen passend bij de hoogtes van de molenbiotoop.  

Meer weten?

De tips en aandachtspunten die in dit artikel zijn genoemd  zijn slechts een greep uit  de voorbeelden waarop je als ambtenaar erfgoed bij de gemeente invloed kunt uitoefenen bij het beschermen van de molenbiotoop. Wil je hier meer over lezen? Lees dan de Handreiking Molenbiotoop van De Hollandsche Molen. 

(Beeld: Andre Russcher)