Natuurontwikkeling en archeologie

Erfgoedteam: natuurontwikkeling en archeologie

Goois Natuurreservaat: natuur én monumenten

Op 18 oktober bediscussieerde het Erfgoedteam het thema: De combinatie tussen erfgoed- en natuurbeheer, op locatie in ’t Gooi. Poul Hulzink, hoofd terreinbeheerder van het Goois Natuurreservaat belichtte tijdens dit Erfgoedteam de vele archeologische monumenten die zich in het Goois Natuurreservaat bevinden en de dilemma’s waarvoor natuurbeheerders zich geplaatst zien. Het GNR herbergt monumenten van de prehistorie tot en met de Tweede Wereldoorlog en heeft zowel kustlandschappen, wegen en landgoederen, als militair landschap onder haar hoede. Elke tien jaar wordt een beheervisie en een beheerplan opgesteld. Hieronder hangen uitvoerings- en beleidsplannen. Erfgoed begint hierin steeds meer een onderdeel te worden. De zorg voor natuur voor deze en toekomstige generaties, en de zorg voor archeologie zitten elkaar soms wel in de weg. Afplaggen voor een groter stuifzandgebied leidt namelijk (mogelijk) tot aantasting of zelfs het verdwijnen van archeologische waarden.

Veel partijen

GNR is in eerste instantie een natuurorganisatie ‘en doet erfgoed erbij’, maar wil het wel goed doen. Door de aanwezigheid van veel archeologie zijn er veel partijen bij betrokken. Naast de gemeenten ook de provincie (via de Leidraad Landschap en Cultuurhistorie en omdat ’t Gooi een provinciaal archeologiegebied is, én aardkundige monumenten herbergt), en het Rijk via RCE. Daarnaast zijn er vele natuurvrijwilligers en amateurhistorici en -archeologen bij het gebied betrokken. Al die partijen hebben ook hun eigen behoeften en wensen. Als een groep vrijwilligers bijvoorbeeld met een initiatief komt moet je dat koesteren maar tegelijkertijd in goede banen zien te leiden. Vooral op de lange termijn.

Samenwerking

Voor GNR een hele klus om te bepalen wat verantwoord en verstandig is, maar ook na te gaan hoe en door wie de kwaliteit van initiatieven moet worden bewaakt, wie er benaderbaar is om mee te denken, zodat er een goede afweging kan worden gemaakt tussen het korte- en langetermijn-beheer op natuurgebied en de borging van de archeologie. Het is inmiddels wel duidelijk hoe je maatregelen moet nemen om vindplaatsen in de bodem te behouden, of waar je daarvoor de kennis vandaan moet halen. Het wordt lastiger als het gaat om strategieën voor inrichting en beheer en het ontsluiting van archeologische informatie voor het publiek Poul Hulzink heeft behoefte  aan meer samenwerking tussen de verschillende partijen  om kennis te delen.

Aardkundige monumenten onder druk

Adriaan As, vergunningverlener bij de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied voor provinciale Aardkundige Monumenten verstrekte in kort bestek een overzicht over de omgang met de aardkunde en de aardkundige monumenten in het Gooi. Voor de aardkundige monumenten is de provincie verantwoordelijk, maar voor de aardkundige waarden is de gemeente verantwoordelijk. Provincie Noord-Holland heeft de omgang met de aardkundige monumenten geregeld via de Provinciale Milieu Verordening. Het Gooi is een bijzonder landschap omdat hier één van de oudste landschappen van Noord-Holland aan de oppervlakte ligt. De druk op de bodem neemt toe door woningbouw, (ondergrondse) infrastructuur, ontgrondingen en egalisaties, afgraving voor commerciële doeleinden, bodemenergiesystemen (die zijn altijd verboden in een aardkundig monument overigens), maar ook natuurontwikkeling en –beheer.

Regelgeving aardkundige monumenten

GS heeft de onzichtbare waarden van de bodem beschermd door activiteiten te benoemen waarvoor verboden gelden en ook de diepte te bepalen waarvoor een vergunningaanvraag vereist is (wanneer ontheffing en wanneer vergunning?). Voor ingrepen dieper dan 1 meter is aanvraag van een ontheffing verplicht; die moet bij de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied worden aangevraagd. Bij aantasting van dieper dan 1 meter geldt dat er een zwaarwegend maatschappelijk belang moet worden aangetoond en dat GS zelf het besluit neemt. De procedures kunnen 6 maanden of soms nog langer duren. De regelgeving rondom aardkundige monumenten is zo streng omdat de aantasting van een aardkundig monument altijd onomkeerbaar en onherstelbaar is. In de praktijk blijkt er onduidelijkheid rondom aardkundige monumenten en waarden te bestaan, onbekendheid met de regelgeving en is er sprake van weinig aanvragen en slechte naleving. Als er bij gemeenten een aanvraag binnen komt, check dan via deze link of er sprake is van een aardkundig monument of via www.odnzkg.nl. Bij het laatste adres staan ook de formulieren voor het aanvragen van ontheffingen en vergunningen.

De rol van de gemeente

Annette Koenders, senior beleidsadviseur Cultureel Erfgoed van gemeente Hilversum ging in op de rol van de gemeente ging in op de rol van de gemeente. Gemeente Hilversum heeft ervoor gekozen naast bevoegd gezag ook nadrukkelijk als partner op te treden, en thema’s en vakgebieden van binnen en buiten het cultureel erfgoed met elkaar te verbinden. Hilversum beschikt over vele archeologische en niet-archeologische monumenten, aardkundige monumenten en gebieden met aardkundige waarden. De gemeente herbergt bijzondere ruimtelijke ontwikkelingen door stadsarchitect Dudok en heeft daarnaast grote delen met natuur. De gemeente heeft archeologische verwachtingskaarten en een beleidskaart, en laat regelmatig archeologisch onderzoek verrichten.

Ontwikkelingen

Archeologie zelf is ook in ontwikkeling, steeds meer richting bouwhistorie en ook naar sporen in het landschap. De gemeente ontsluit de archeologische informatie voor het publiek, bijvoorbeeld via informatiepanelen, open dagen en recreatieve routes, en werkt samen met amateurarcheologen en –historici. Maar veel archeologie ligt verstopt. In archieven in officiële opgravingsrapporten, onder de grond, of onherkenbaar in de natuur. Gemeente Hilversum streeft naar goede beheerplannen voor de natuur waarin ook het beleefbaar en herkenbaar maken van archeologie een plaats heeft. Hierbij zijn er vele partners: (georganiseerde) eigenaren, amateurs, particulieren, rondleiders en gidsen, gebruikers en inwoners, en zo meer. De gemeente wil betrokken worden bij plannen en initiatieven van(uit) het Goois Natuur Reservaat, en dan graag ook vooraf en niet alleen in haar rol als bevoegd gezag.

Discussie

In de discussie gingen de deelnemers in op de manier waarop kennis kan worden overgedragen en geborgd. Hoe doe je dit verantwoord, duurzaam en verstandig? Wie heeft de regie bij ontwikkelingen; moet er steeds maatwerk geleverd worden, of is het mogelijk initiatieven via een omgevingsplan uit te werken en te regelen? Alle partijen zijn gemotiveerd om met elkaar dieper op dit onderwerp in te gaan en te zoeken naar manieren voor een integrale benadering van het buitengebied.

Nieuw Basisdocument Gooi- en Vechtstreek

Meer informatie over archeologie in deze regio vindt u in het nieuwe Basisdocument Gooi- en Vechtstreek van het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland.

(Beeldverantwoording: Wikimedia)