Op woensdag 7 mei 2025 ging de online Erfgoedteambijeenkomst over de transitie van het landelijke gebied en de consequenties daarvan voor het agrarische erfgoed – we hebben het dan over gebouw, erf en het omringende cultuurlandschap. Vijf sprekers, verdeeld over vier presentaties, namen ons mee in de mogelijk- én onmogelijkheden, de verschillende perspectieven en rollen en boden inspiratie:

  • Deirdre Pronk, beleidsadviseur economische zaken, gemeente Alkmaar
  • Marbel de Graaf, voorzitter LTO Noord Noord-Holland
  • Martijn de Jong en Jan Spijkerboer, senior projectleider grote natuuropgaven en rentmeester, Landschap Noord-Holland
  • Anna Groentjes, specialist agrarisch erfgoed, Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland

Daarna volgde de discussie met alle deelnemers. Hier onder volgt een beknopte weergave van de belangrijkste inzichten:

  • Transitie van het landschap is van alle tijden.
  • De huidige transitie is een serieuze – de teruggang van het aantal agrarische bedrijven is enorm – net als de schaalvergroting. Ook gaat deze transitie gepaard met vele ruimtelijke opgaven, die alle op hun eigen manier beslag leggen op het landschap.
  • ‘De gemeente’ komt meestal aan zet als er een vooroverleg of vergunningstraject wordt aangevraagd. Hoe eerder de gemeente wordt betrokken hoe beter – voor de aanvrager kunnen beleidskaders worden geschetst en de gemeente kan beter sturen.
  • Naar aanleiding van een vraag uit het publiek wordt besproken dat als de bestemming van agrarisch naar wonen wordt omgezet, het beleid van provincie Noord-Holland dan kan vragen om de sloop van bijgebouwen – terwijl die bijgebouwen erfgoedwaarde kunnen hebben. Op 12 mei 2025 bepreekt Provinciale Staten een versoepeling van dit beleid, die gemeenten meer afwegingsruimte geeft.
  • Vanwege de hoge grondprijzen is het voor een levensvatbaar boerenbedrijf noodzakelijk om ‘dure’ gewassen te telen: aardappelen, groenten, bloembollen. Schaalvergroting en (nog) meer efficiëntie worden nagestreefd.
  • ‘De grondprijs’ dicteert grotendeels wat er op agrarische gronden mogelijk is, ook wat betreft herbestemming.
  • Dat er tegengestelde belangen zijn is met al deze opgaven evident. Het gesprek en een flexibele houding zijn noodzakelijk om goede oplossingen te vinden.
  • Voor de herbestemming van gebouwd erfgoed bestaan er beleidskaders; hebben we een manier van werken ontwikkeld; en zijn er tal van goede voorbeelden ter inspiratie. Voor de herbestemming van het cultuurlandschap moet dat allemaal (grotendeels) nog gebeuren.
  • Beleid voor de bescherming van natuur- of landschapswaarden is in recente decennia gedeeltelijk ingetrokken.
  • Er is vrijwel geen landbouwgrond in eigendom van maatschappelijke ondernemingen of stichtingen. Een oproep wordt gedaan voor landschapscorporaties met een maatschappelijke doelstelling, vergelijkbaar met de woningcorporaties.
  • Voorbeeld ter inspiratie: Land van Ons, dat met crowd funding landbouwgrond opkoopt en herbestemt.
  • Voorbeeld ter inspiratie: in Frankrijk worden kleinschalige agrarische ondernemers ondersteund met inkomsten uit toeristenbelasting.
  • Voorbeeld ter inspiratie: de Bedijkte Boezem ten oosten van Winkel. Hier is door middel van grondruil met een geïnspireerde agrariër een aaneengesloten stukje natuur gerealiseerd, de oude polderlijnen van het cultuurlandschap volgend.
  • Op dit moment zijn er landelijk politieke ontwikkelingen gaande op het gebied van extensiever agrarisch grondgebruik. Dit zou kunnen leiden tot herverkaveling.
  • De stolp is in vele gevallen al lang niet meer in gebruik als agrarisch gebouw. Boerderijen zijn vaak zeer goed geschikt voor functieverandering – wát er kan blijft maatwerk. Het gesprek en ontwerpkracht zijn onmisbaar voor een succesvolle herbestemming – laat dat een les zijn voor de herbestemming van het cultuurlandschap.
  • In de bijgevoegde presentatie van Anna Groentjes kun je tal van inspirerende voorbeelden bekijken van de herbestemming van boerderij en erf.
  • Uit het publiek kwam de vraag naar welke periode in de landschapsontwikkeling wordt teruggegrepen als het gaat over terugkeren naar ‘oude cultuurlandschap’. In de discussie die volgt is de consensus dat zich in het landschap meerdere tijdlagen kunnen verenigen, vergelijkbaar met de bouwsporen in een gebouw. De periode waaraan doorgaans als eerste wordt gedacht is de jaren 60-70 omdat deze periode in veel gevallen direct vooraf ging aan de ruilverkaveling en de daarmee gepaard gaande schaalvergroting. In alle gevallen blijft het een gezamenlijke afweging, en is het voor ondernemers van belang dat er een werkbare situatie blijft bestaan.
Handige links

(Beeldverantwoording: Krabbendam. Foto van Mart Groentjes)

Deel dit artikel

Categorieën

Cultuurlandschap

Tags

Gerelateerde berichten

  • Kennismaken met… Landschap Noord-Holland

    Categorie: Cultuurlandschap

    In onze rubriek “Kennismaken met…” reizen we langs allerlei organisaties in Noord-Holland die iets te maken hebben met erfgoed. We stoppen dit keer in Heiloo bij Frank Visbeen en Noor Kikkert van Landschap Noord-Holland.

  • Overstromingen in de polder: een terugblik op de Landschapstalk in de Sammerspolder

    Categorie: Cultuurlandschap

    In 2022 organiseerden we een landschapstalk in de Sammerspolder. Het ging over de toekomst van ons watersysteem en landschap als gevolg van klimaatverandering. In dit artikel gaan we terug naar de polder en praten we met betrokkenen over de opbrengst van de landschapstalk.