Verslag Erfgoedteam: Erfgoed en participatie

Verslag Erfgoedteam Erfgoed en participatie

In maart 2022 organiseerde het Steunpunt Monumenten en Archeologie een Erfgoedteam over diversiteit en inclusiviteit in relatie tot erfgoedbeleid. Tijdens dit Erfgoedteam werd duidelijk dat er behoefte is aan ondersteuning bij het organiseren van erfgoedparticipatie. Wij nodigden Michaela Hanssen (programmamanager Erfgoed & Participatie / programma Faro bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, RCE) en Lorna Cruickshanks (als organisator verantwoordelijk voor de Erfgoedparticipatielabs van de ErfgoedAcademie en tevens werkzaam bij de RCE) uit om met ons in gesprek te gaan over het programma Faro en de vertaling hiervan naar de gemeentelijke erfgoedpraktijk. Lees hier het verslag. Liever terugkijken? Bekijk hier de uitzending terug. 

Participatie, in het licht van Faro

‘Het verdrag van Faro is een richtinggevend verdrag’, vertelt Michaela Hanssen. ‘Dit betekent ook dat het verdrag op meerdere manieren ingevuld kan worden en dat het aan continue interpretatie en vertaling onderhavig is’. Hanssen vertelt dat het verdrag, dat officieel ‘de waarde van erfgoed voor de samenleving’ heet, de rol van erfgoed voor de samenleving bevraagd. ‘Waartoe dient erfgoed, voor wie is erfgoed en waarom waarderen we erfgoed? Dáár gaat het over. Het verdrag plaatst de mens – niet het erfgoed – centraal en stelt dat de mens erfgoed waarden geeft’. Deze interpretatie maakt dat alles erfgoed kan zijn, erfgoed is dat wat mensen door willen geven. Hieruit volgt ook dat alle vormen van erfgoed gelijkwaardig zijn.

De nadruk op gelijkwaardigheid van erfgoed is een centraal element van het verdrag. Dit komt doordat het verdrag zijn oorsprong vindt in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, waarin wordt gesteld dat iedereen recht heeft op erfgoed. Hanssen legt uit dat dit recht meerdere facetten heeft zoals toegang, het hebben van een stem en participatie. ‘Het is heel belangrijk dat alle stemmen gehoord worden. Hoe al die stemmen gewogen moeten worden is weer een ander verhaal’.

Een uitvoeringsagenda als katalysator

Het Faro programmabureau heeft de afgelopen tijd een verkenning uitgevoerd om voorbeelden uit de praktijk op te halen. De inzichten die tijdens de verkenning zijn opgedaan worden uitgewerkt in een uitvoeringsagenda. ‘In deze agenda worden concrete voorstellen opgenomen over de wijze waarop principes uit het verdrag kunnen landen in de Nederlandse praktijk’, vertelt Hanssen. ‘In samenwerking met iedereen die er iets van vindt’.

Hanssen legt uit dat de agenda vooral een katalysator is om het Faro-denken in de erfgoedpraktijk in te bedden: ‘Wat hebben we nodig om cultuurverandering te weeg te brengen? De voorstellen uit de agenda zijn gericht op bewustwording, vaardigheden, kennis, instrumenten en samenwerking’. Ook levert de agenda input voor het ondertekenen en ratificeren van het Verdrag van Faro doordat het inzicht geeft in de stand van zaken, de ambities, het draagvlak en de beleidsmatige- en juridische implicaties. Als laatste brengt de agenda uitvoeringskracht en middelen in kaart voor de realisatiefase.

Erfgoedparticipatie-labs

Lorna Cruickshanks is participatiespecialist. Zij begeleidde een aantal jaar de Erfgoedparticipatie-labs bij de ErfgoedAcademie in het kader van het Faro programma. Het doel van deze labs was om te onderzoeken hoe je burgers betrekt bij erfgoed, hoe je initiatieven kunt ondersteunen en hoe je erfgoed kunt inzetten bij maatschappelijke vraagstukken. De thema’s van de labs – allen met een doorlooptijd van 6-7 maanden – werden samen met het veld bepaald op basis van bestaande casussen en projecten, zoals kerkenvisies en omgevingsvisies.

De visie op participatie is belangrijk

‘Boven alles is participatie mensenwerk’, zegt Cruickshanks. ‘Je visie op participatie is het belangrijkste – het gaat namelijk vooral om het opbouwen van relaties en over hoe je met mensen om wilt gaan’. Participatie is dus maatwerk, de aanpak wordt bepaald op basis van de doelgroep en de doelen van het project.

Investeer in de relatie

Ook kost participatie tijd en inzet: het opbouwen van een relatie met de doelgroep gebeurt niet overnacht. Cruickshanks: ‘Bedenk wie je wilt vragen en waar die mensen te vinden zijn. Denk ook aan de gewone burger. Je wil niet de usual suspects uitsluiten – liefhebbers zijn fantastisch en je hebt ze nodig –  maar je wilt ook andere geluiden horen’. Ze adviseert om mogelijkheden te creëren voor het ontstaan van banden en relaties. Zo heeft Erfgoed ’s-Hertogenbosch – de gemeentelijke erfgoedafdeling – een publieksfunctie toegevoegd aan hun kantoorgebouw, zodat er ontmoetingen kunnen ontstaan tussen de experts en de inwoners van Den Bosch. Ook tipt ze om als expert naar de doelgroep toe te gaan, omdat zij in de regel niet naar jou toe komen.

Taalgebruik

Als laatste adviseert Lorna om bewust te zijn van je taalgebruik. ‘Bij een aantal burgerlabs hebben we het begrip erfgoed bewust vermeden en pas genoemd bij de laatste bijeenkomst. In plaats van erfgoed werden de deelnemers gevraagd naar verhalen over en ervaringen met oude plekken en oude gebouwen. Wij vroegen de deelnemers wat zij belangrijk vonden en probeerden in kaart te brengen wat de gedeelde doelen waren.’

Kijk de hele bijeenkomst terug

Het bovenstaande verslag is een samenvatting van de gehele Erfgoedteam-bijeenkomst. De volledige bijeenkomst, inclusief de vragen van de deelnemende erfgoedambtenaren aan Michaela Hanssen en Lorna Cruickshanks, is terug te zien op deze pagina.

Het Steunpunt heeft participatie en inclusiviteit op de radar!

Het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland gaat het thema inclusiviteit en participatie de komende jaren actiever agenderen door o.a. op zoek te gaan naar inspirerende, concrete voorbeelden en in gesprek te gaan met mensen die actief zijn op dit vlak. Onlangs publiceerden wij hier een leeslijst en schreven wij over dit onderwerp in ode 3. Mocht je een vragen of ideeën hebben over dit onderwerp, neem dan contact op met Rosanne Bruinsma.  Er volgen dit jaar nog meer Erfgoedteams. Kijk voor het actuele programma op onze website.

Meer informatie

• Erfgoedparticipatie leeslijst van de Erfgoedacademie
• Bouwplaten Erfgoedparticipatie – de resultaten van de Erfgoedparticipatie-labs
• Museum Open-U – toolkit voor een toegankelijk museum
• Oneindig Noord-Holland
• Faro Magazine (sept 2021)
• Ode 3 (‘Perspectief van de ander’, door Elyze Storms Smeets op bladzijde 8)
• Ode 3 (‘We moeten de waarde van erfgoed in alle domeinen benutten’, met Michaela Hanssen op bladzijde 16)
• Ode 3 (‘Nederlands erfgoed is van iedereen’, naar een diverser erfgoed- een verkenning op bladzijde 30)

(Beeldverantwoording: Open Monumentendag in Hoorn, foto Eva de Bruijne. Video door het Steunpunt)