Toen de gemeente Bloemendaal in 2020 het voornemen had mogelijke bescherming van restanten van de Atlantikwall te onderzoeken, was een inventarisatie van deze resten een eerste stap in het proces. Op basis van historisch kaartmateriaal, luchtfoto’s en radarbeelden werd op locatie in de duinen de aanwezigheid van de vele bunkerscomplexen en daartussen gelegen verdedigingswerken in kaart gebracht.  Bij één van deze zoeklichtopstellingen, onderdeel uitmakend van de Seeziel Batterie Langerak, werden niet alleen de resten van de zoeklichtopstelling zélf maar ook zogenaamde ‘zachte resten’, in de vorm van prikkeldraadversperringen, bekabeling en (gras)plaggenstructuren waargenomen. Deze ‘zachte resten’ zijn vrij komen te liggen in een diep uitgestoven duinpan, ontstaan als gevolg van het plaggen en laten stuiven van het duin.

Aangezien hier het vergunningentraject voorafgaand aan de plagwerkzaamheden goed doorlopen was, kon geen verstoorder, in de zin van het archeologisch principe ‘de verstoorder betaalt’, aangewezen worden. Wél werd tijdens een veldbezoek door zowel het bevoegd gezag – de gemeente Bloemendaal –  als de terreinbeheerder – Natuurmonumenten –  het belang ingezien om deze vrijgestoven ‘zachte resten’ eenmalig goed te registreren, om zo als blauwdruk te kunnen dienen voor wat zich zoal rondom de monumentale resten kan bevinden. Het idee hierbij was dat het ‘verhaal’ van de Tweede Wereldoorlog in de duinstreek hiermee meer inhoud en diepgang zou krijgen.

De registratie van de ‘zachte resten’ is op een archeologische manier uitgevoerd, op basis van een specifiek opgesteld Programma van Eisen en door een daartoe gecertificeerd archeologisch bureau met gebieds- en periodekennis. Hierbij is opgetekend wat op dat specifieke moment zichtbaar was zonder gravend onderzoek te gebruiken en met het besef dat dit een momentopname betrof. Een momentopname, want door de dynamiek van duinvorming is het oppervlak continue aan verandering onderhevig. Een belangrijke bevinding zijn de contouren van een uitgebreid plaggendek, dat tijdens het gebruik in de Tweede Wereldoorlog uitgestrekte delen van het duin bedekt zal hebben.

De benodigde plaggen werden door Duitse militairen, dwangarbeiders en (lokale) aannemers gestoken in de omgeving van Bloemendaal. Bijna elk grasveldje in de omgeving zal gesneuveld zijn, waarbij in totaal meer dan 40 hectare (!) moet zijn afgeplagd. Waartoe het plaggendek diende, is niet schriftelijk vastgelegd. Waarschijnlijk wilde men ter bescherming van mens en materiaal de verstuiving tegengaan. Wellicht dat ook camouflage een motief geweest is.

Het losse vondstmateriaal binnen het onderzoeksgebied is gevarieerd. Munitieresten tonen aan dat niet alleen Duitse munitie (vanuit de standaard Mauser) werd afgevuurd, maar ook  Franse, waarschijnlijk uit buitgemaakte Franse karabijnen. Het persoonlijk leven van de soldaten wordt geïllustreerd aan de hand van de vondst van resten van donkerbruin glazen bierflesjes: de inwendige mens moest ook verzorgd, al was het gebruik van alcohol een doorn in het oog van de hogere Duitse officieren. Het gebruik van alcohol druiste immers in tegen het ideaal van een natie met jonge, sterke mannen, met een frisse geest die in de fabrieken en op het land werkten of aan het front streden.

Conclusie

Het verhaal van de ‘zachte resten’ bij Marine Seeziel Batterie Langerak laat niet alleen zien dat het ‘verhaal’ van de Tweede Wereldoorlog meer is dan alleen losse bunkers. Ook het persoonlijke aspect van de oorlog, aan zowel de kant van de bezetter als de bezette is door deze archeologisch aanwijsbare restanten aanwezig binnen het uitgestrekte duingebied. Het onderzoek heeft ook het kwetsbare karakter van deze resten aangetoond. Een goede coördinatie van natuurbeheer kan voorkomen dat deze resten, of ze nou direct aan het oppervlak liggen, of onder opgestoven duinzand, ongezien verdwijnen of onherstelbaar beschadigd raken.

(Tekst en beeld (tenzij anders aangegeven): Sander Hakvoort.)