Eerste beeld van de klimaatrisico’s voor erfgoed

Wat betekenen hitte, droogte en wateroverlast voor ons cultureel erfgoed? Om antwoord te krijgen op die vragen heeft de provincie onderzoek gedaan naar de klimaatrisico’s voor het erfgoed in Noord-Holland. De resultaten zijn aangegeven op een digitale kaart die de basis is voor verder onderzoek.

In 2020 toonde een landelijke studie aan dat de gevolgen van klimaatverandering voor het erfgoed vooral aan de westkust groot zullen zijn. Noord-Holland heeft veel cultureel erfgoed en ligt voor een groot deel onder zeeniveau en grote gebieden bestaan uit veen. Dit maakt de provincie en dus ook haar cultureel erfgoed, kwetsbaar voor de gevolgen hitte, droogte, wateroverlast en overstromingen. Maar hoe kwetsbaar precies was niet duidelijk.

De provincie heeft als eerste provincie in Nederland onderzoek gedaan. Beschikbare informatie over het cultureel erfgoed en klimaatverandering zijn met elkaar gecombineerd om de kwetsbaarheid van bijvoorbeeld monumentale gebouwen en archeologische vindplaatsen in beeld te krijgen. Dit heeft geleid tot een quickscan die is weergegeven op een digitale kaart. De aanduidingen op de kaart en de toelichtende tekst geven een eerste indicatie van de gevolgen van klimaatverandering voor verschillende typen erfgoed. Er is een nadere uitwerking en verdiepend onderzoek nodig om de daadwerkelijke gevolgen in beeld te brengen en te bepalen wat er nodig is om het erfgoed te beschermen. In het eerste kwartaal van 2023 wordt een nader onderzoeksplan uitgewerkt.

Bekende effecten

De effecten van klimaatverandering op erfgoed zijn nog relatief onbekend, en de methodiek om hiermee om te gaan moet nog ontwikkeld worden. Op basis van de huidige kennis en praktijkvoorbeelden is een aantal effecten al wel bekend. Bijvoorbeeld:

• Door extreme warmte kunnen bouwmaterialen zoals stalen kozijnen en brugdekken uitzetten. Verflagen worden aangetast en schimmels gaan sneller groeien.
• Er is meer brandgevaar voor gebouwen met rieten daken.
• De duinen, vaak aardkundig waardevolle gebieden, zijn extra kwetsbaar voor natuurbranden.
• Bij hevige regenbuien kunnen hemelwaterafvoeren snel verstopt raken en kelders onderlopen. Daarbij kunnen ook historische vloeren en souterrains beschadigd raken.
• Regelmatige wateroverlast kan samengaan met hoge grondwaterstanden. Dat veroorzaakt een hoge luchtvochtigheid, wat de kans op schimmels en houtrot vergroot.
• Een hoge grondwaterstand kan ook grote gevolgen hebben voor het landschap en archeologie: historisch groen kan verdrinken en archeologie kan verloren gaan.
• Een lage grondwaterstand is zeer schadelijk voor gebouwd erfgoed op houten funderingen. Als de paalkoppen boven water komen te staan, groeit de kans op paalrot. De meeste houten funderingen komen voor in Amsterdam, Haarlem en Zaandam.
• Een dalende grondwaterstand kan ertoe leiden dat er scheuren ontstaan in historische gebouwen en bijvoorbeeld kademuren. Ook scheefstand ligt op de loer. Indirect bestaat er ook kans op gebroken leidingen. Het erfgoed in de veengebieden boven Amsterdam en in de Wieringerwaard loopt de grootste risico’s als gevolg van droogte.
• De provincie Noord-Holland ligt voor meer dan 75% onder niveau van zee, IJsselmeer/Markermeer of Noordzeekanaal. Dat maakt de provincie kwetsbaar voor overstromingen. Het meest kwetsbaar zijn de gebieden langs het Noordzeekanaal, de Nieuwe Hollandse Waterlinie, de Beemster/Schermer en het Amstelmeer.
• De kans dát een gebied overstroomt, hangt af van de kwaliteit van de waterkering. Daarnaast kunnen juist maatregelen om de overstromingskans te verminderen een indirect risico vormen voor erfgoed. Denk aan dijken die versterkt worden door ze op te hogen en te verbreden. Daardoor kunnen historisch voorland, dijkhuisjes, wielen en het historisch, vaak bochtig, verloop van dijken verloren gaan. Ook gaat de aanleg van waterbergingsgebieden regelmatig ten koste van het historisch verkavelingspatroon.

De digitale kaart is ontwikkeld door Stichting Climate Adaptation Services (CAS) en Mooi Noord-Holland. In opdracht van de provincie Noord-Holland. Kijk voor meer informatie op: www.noord-holland.nl

(Tekst en beeld: Provincie Noord-Holland)