Een ‘to-do-lijstje’ voor erfgoed en de Omgevingswet

Een ‘to-do-lijstje’ voor erfgoed en de Omgevingswet. Wat moeten gemeenten op het gebied van erfgoed vóór 2021 hebben geregeld?

De Omgevingswet treedt naar verwachting op 1 januari 2021 in werking. Dan zullen nog niet alle gemeenten hun omgevingsvisie en omgevingsplan gereed hebben. Dat hoeft ook niet, want de omgevingsvisie moet pas per 1 januari 2024 te zijn vastgesteld en het omgevingsplan per 1 januari 2029. Tot die datum hebben gemeenten de tijd om hun visie op te stellen en hun gemeentelijke planregimes om te zetten naar het omgevingsplan.

Om een goede overgang tussen de huidige wet- en regelgeving en de Omgevingswet te borgen is het overgangsrecht in het leven geroepen. Het overgangsrecht is opgenomen in de Invoeringswet Omgevingswet en treedt op 1 januari 2021 samen met de Omgevingswet in werking. In het overgangsrecht is opgenomen dat als een gemeente in 2021 nog geen omgevingsplan heeft, de geldende planregimes zullen worden samengevoegd en tot uiterlijk 2029 van kracht blijven. Dit betekent niet dat gemeenten voorlopig nog even achterover kunnen leunen, want niet alle regels met betrekking tot erfgoed vallen automatisch onder het overgangsrecht. Het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland zoekt momenteel uit wat gemeenten op het gebied van erfgoed nog voor 2021 geregeld moeten hebben. In dit artikel eerst maar eens een korte uitleg over het overgangsrecht.

Het overgangsrecht (Invoeringswet (H4) en Invoeringsbesluit)

Het overgangsrecht regelt dat het omgevingsplan na 2021 uit twee delen bestaat: een tijdelijk en een nieuw deel. Besluitvorming ten aanzien van nieuwe ontwikkelingen zullen tijdens de overgangsfase plaatsvinden aan de hand van het nieuwe deel. Het tijdelijke deel is weer opgedeeld in 2 delen:

• Bestaande ruimtelijke regels en enkele gemeentelijke verordeningen;
• De rijksregels die gedecentraliseerd worden (de bruidsschat).

Uiteindelijk moet er vóór 2029 een samenhangend omgevingsplan ontstaan, door de transitie van het tijdelijke deel naar het nieuwe deel.

Bestaande ruimtelijke regels en gemeentelijke verordeningen

Het overgangsrecht bepaalt dat diverse bestaande wet- en regelgeving geldig blijft als onderdeel van het omgevingsplan. De oude situatie wordt vanaf 1 januari 2021 als het ware bevroren. Daarvoor wordt in artikel 22.4 Omgevingswet bepaald dat artikel 122 Gemeentewet in de overgangsfase tijdelijk buiten werking wordt gesteld. Dat artikel bepaalt namelijk dat gemeentelijke wet- en regelgeving die voorziet in een onderwerp waar landelijke wet- en regelgeving voor is, van rechtswege vervalt. In de overgangsfase tot 2029, moet de gemeente de regels uit het tijdelijke deel laten vervallen en deze onderwerpen (al dan niet in gewijzigde vorm) gaan reguleren in het nieuwe deel van het omgevingsplan.

Op de website aan de slag met de Omgevingswet is te lezen dat de volgende ruimtelijke regels en verordeningen onder het overgangsrecht vallen:

• Bestemmingsplannen (Wet ruimtelijke ordening, Crisis- en herstelwet);
• Wijzigingsplannen (Wet ruimtelijke ordening);
• Uitwerkingsplannen (Wet ruimtelijke ordening);
• Beheersverordeningen (Wet ruimtelijke ordening);
• Inpassingsplannen (Wet ruimtelijke ordening, Crisis- en herstelwet);
• Exploitatieplannen (Wet ruimtelijke ordening);
• Voorbereidingsbesluiten inclusief tracébesluiten die als voorbereidingsbesluit gelden (Wet ruimtelijke ordening);
• Archeologieverordeningen (Monumentenwet 1988);
• Geurverordening (Wet geurhinder en veehouderij);
• Verordeningen afvoer regen- en grondwater (Wet milieubeheer).

Op de website staat dat regels in andere gemeentelijke verordeningen over de fysieke leefomgeving niet overgaan naar het omgevingsplan: ‘Een gemeente heeft diverse andere verordeningen op het gebied van de fysieke leefomgeving. Voorbeeld hiervan is de Algemene Plaatselijke Verordening (APV). Wanneer de Omgevingswet in werking treedt, komen de regels van die andere verordeningen over de fysieke leefomgeving niet in het omgevingsplan. Tijdens de overgangsfase moet de gemeente bepalen of zij regels uit deze verordeningen wil voortzetten onder de Omgevingswet.’

De Bruidsschat

Met de inwerkingtreding van de Omgevingswet draagt het Rijk een aantal regels over aan gemeenten, met het idee dat deze regels lokaal beter afgewogen kunnen worden. Dit pakket voormalige rijksregels dat in het omgevingsplan wordt opgenomen, wordt de bruidsschat genoemd. Het moet voorkomen dat er regels vervallen waarvoor nog geen nieuwe regels zijn opgesteld. Gemeenten kunnen al deze onderwerpen hoogstwaarschijnlijk niet op tijd in het omgevingsplan verwerken. Het Rijk heeft er daarom met het Invoeringsbesluit voor gezorgd dat deze regels in 2021 automatisch aan het omgevingsplan worden toegevoegd. Gemeenten krijgen door de bruidsschat de tijd om zelf een afweging te maken hoe ze deze onderwerpen willen regelen. In de overgangsperiode moeten zij de regels van de bruidsschat overnemen, wijzigen of laten vervallen.

Daarnaast vervalt een deel van de huidige rijksregels. Deze regels komen niet in de bruidsschat terecht. Gemeenten kunnen indien gewenst deze vervallen regels binnen hun beleidsvrijheid opnemen in het omgevingsplan.

Hoe was de bescherming van ons cultureel erfgoed ook al weer geregeld in de Omgevingswet?

De omgang met het cultureel erfgoed in de fysieke leefomgeving is geregeld in de Omgevingswet. De aanwijzing van gemeentelijke monumenten en gemeentelijke beschermde gezichten, en de omgang met beschermde stads- en dorpsgezichten en cultuurlandschappen en de vergunningverlening voor het wijzigen van gemeentelijke, provinciale en rijksmonumenten valt daar bijvoorbeeld onder. Evenals de vergunningverlening en integratie in de planvorming van archeologie. De instandhoudingsplicht gaat straks ook op in de Omgevingswet. In de Erfgoedwet worden de aanwijzing van rijksmonumenten en het roerend cultureel erfgoed opgenomen, dit gaat niet over naar de Omgevingswet.

De vraag is nu welke rijksregels op het gebied van erfgoed onder de bruidsschat vallen, welke ruimtelijke regels en gemeentelijke verordeningen met betrekking tot erfgoed in het overgangsrecht staan en welke regels en (autonome) verordeningen níet onder het overgangsrecht vallen. Het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland is bezig om dit inzichtelijk te maken en een lijstje op te stellen met wat gemeenten voor 2021 nog geregeld moeten hebben ten aanzien van erfgoed. Om dit in kaart te brengen hebben we onderstaand overzicht gemaakt. Zo kunnen we per onderwerp invullen wat automatisch in het overgangsrecht is opgenomen en wat per sé nog voor 2021 moet gebeuren. We nodigen iedereen uit om hier op te reageren, zodat we het overzicht voor alle gemeenten compleet kunnen maken. Reacties kunnen worden verstuurd naar: k.zweerink@mooinoord-holland.nl.

To-do lijstje

(Beeldverantwoording: Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland)