Herbestemming: Transformatorbunker – Schagen

Projectgegevens

Naam BNKR
Adres Grotewallerweg 2B, Schagen
Bouwjaar 1943
Voormalige functie reserve-installatie stroomvoorziening
Nieuwe functie kantoor
Oplevering 2016
Status rijksmonument sinds 1996
Architect(en) Koop & Partners architecten
Aannemer KP Bouw

Werken in een bunker

Liggend tussen McDonalds en een bioscoop was de transformatorbunker lange tijd een vreemde eend in de bijt. De bunker stond decennia lang leeg; een mistroostige herinnering aan de Tweede Wereldoorlog. Nu is het rijksmonument herbestemd en doet het dienst als kantoorruimte. Eén van de somberste plekken van Schagen is veranderd in één van de leukste.

Toen

Deze Duitse transformatorbunker werd in 1943 gebouwd door Joodse dwangarbeiders en zou gaan dienen als een reserve installatie voor de stroomvoorziening. De bunker is echter nooit voor dit doel gebruikt. Tussen 1950 en 1960 werd er een hoogspanningsstation van het PEN (Provinciaal Electriciteitsbedrijf Noord-Holland) in ondergebracht. Sinds 1996 is de bunker rijksmonument.

Herbestemming

In eerste instantie was de bunker aangekocht door iemand die er een digitaal hotel in wilde vestigen, zonder vast personeel. Het ontwerp hiervoor werd destijds goedgekeurd door de gemeente. Toen bij de eigenaar van de ernaast gelegen bioscoop, Frits Nieuwenhuizen, geïnformeerd werd of zijn parkeerplekken beschikbaar gesteld konden worden voor de hotelgasten, bracht dit ook hem op een idee voor een nieuwe functie. Nieuwenhuizen: “Ik kwam er al tien jaar elke dag langs en dacht altijd dat er niets kon met die bunker omdat het [een rijksmonument] is. Nadat ik hoorde van de plannen voor een hotel, wilde ik er zelf ook wel mee aan de slag. Van de eerdere eigenaar kon ik het project overnemen en vanaf dat moment konden wij ons plan gaan ontwikkelen.” Zo kan het ene initiatief het andere aanwakkeren.

De bovengrondse bunker is in de woorden van architect Christiaan Koop een “robuust gevaarte” met twee meter dikke muren. Er komt weinig daglicht binnen omdat er maar één grote opening is, die werd gebruikt om de transformator via rails naar buiten te rijden. Het ontwerp moest dit karakter respecteren. Koop: “Omdat het een rijksmonument is moet zo’n ontwerp op een hele delicate manier worden gemaakt.” De aansluitingen van de nieuwbouw zijn daarom uitgevoerd in glas, waardoor de hoofdvorm van de bunker herkenbaar is gebleven. De aanbouw is middels afstandshouders op de bunker geplaatst. Zo is ook de constructie los gehouden van de bunker. De grote opening is gebruikt om de nieuwe functie te ontsluiten: het trappenhuis maakt het mogelijk om op de bunker te komen en de entree is in de nieuwe aanbouw aangebracht.

Met name de ontwerpoplossingen springen in het oog. De architect bedacht een losse doos in de bunker waarin alle servicefuncties zitten: de wc’s, de opslag en de meterkast. In het dak van gewapend staal – ook twee meter dik – zijn met een diamantboor twee schachten aangebracht. Door dikke pijpen lopen nu de kabels, buizen en leidingen die anders buitenom hadden gelopen. Op die manier wordt ook het regenwater binnendoor afgevoerd. De pijpen zijn onderdeel geworden van een grote open kast en zijn daarmee geïntegreerd in het interieur.

Succesfactoren

Toen Linda Rinkel en Walter Kruijer van gemeente Schagen de schetsen te zien kregen, waren ze meteen enthousiast. Anders dan bij andere monumenten was er nauwelijks overleg nodig over wat behouden moest blijven. Dat was meteen duidelijk: het markante en imperfecte. Het ontwerp “sprak enorm aan”. Om de kwaliteit van de herbestemming te vergroten waren Rinkel en Kruijer bereid om opnieuw het vergunningstraject in te stappen – het vorige ontwerp was immers al vergund. Dit traject kon snel worden doorlopen, mede omdat de Erfgoedcommissie Schagen en de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Schagen zich constructief opstelden.

Een goede samenwerking is bij deze herbestemming bepalend geweest voor het succes. De initiatiefnemer gaf de architect alle ruimte om een goed ontwerp te maken voor het gewenste programma; de architect kon met de schetsen in een vroeg stadium terecht bij de gemeente; de erfgoed- en welstandscommissie hebben daarop uitgangspunten voor de uitwerking ervan kunnen formuleren; en mede daardoor is de gemeente in staat geweest om de vergunning snel te verlenen. Koop kan dat beamen: “We hebben heel veel medewerking gehad. Dat maakte dat het een heel fijn proces was. We hebben elkaar geïnspireerd tot deze mooie uitwerking van het ontwerp.”

Struikelblokken

De herbestemming van de bunker verliep vlot en was van hoge kwaliteit. En daarin liggen de enige ‘struikelblokjes’ besloten. De planning was zo strak dat die niet gehaald is en de aannemer – die het ontwerp perfect wilde uitvoeren – een zeer hoge werkdruk heeft gekend. Ondanks dat de planning met alle partijen was overlegd paste die kennelijk niet bij het hoge ambitieniveau. Toch heeft de tijdsdruk niet geleid tot concessies aan het ontwerp en is de bouw perfect uitgevoerd. Daarom is de herbestemming duurder geworden dan in eerste instantie was begroot. Maar volgens Nieuwenhuizen “is het elke cent waard”.

Tips

“Goed contact binnen een kleine groep, dan kunnen dingen snel geregeld worden”, zeggen Rinkel en Kruijer. Het loont – zeker in dit soort speciale gevallen – om in een vroeg (schets-)stadium de samenwerking met de gemeente te zoeken. Dan kunnen verwachtingen afgestemd worden, en kan de gemeente het proces ook faciliteren. Daarnaast is het volgens initiatiefnemer én gemeente heel belangrijk om een architect in te schakelen die het monument begrijpt. Het streven is immers om een ontwerp te maken waarin het oude en het nieuwe elkaar versterken. Ook is het altijd van belang om een initiatiefnemer te treffen die het beste met het gebouw voor heeft en de voorwaarden schept voor een herbestemming van goede kwaliteit. Iemand die er lol in heeft. Nieuwenhuizen: “Het allerleukste vind ik dat mensen het vroeger over ‘het lelijkste gebouw van Schagen’ hadden, en nu hoor ik ze regelmatig over ‘het mooiste gebouw van Schagen’ praten.”

(Tekst: Primo Reh | Beeld: Ossip van Duivenbode)