Projectgegevens

Naam Landgoed Willibrordus Heiloo
Adres Kennemerstraatweg 464, Heiloo
Bouwjaar 1929
Voormalige functie Psychiatrische instelling St. Willibrordus Heiloo
Nieuwe functie Naast GGZ-Noord-Holland-Noord, ook kantoorruimten Willibrordus Business Centrum en Cultuurkoepel Heiloo
Oplevering vanaf 2010
Status Rijksmonument
Architect(en) –

Omgekeerde integratie

Psychiatrische instelling St. Willibrordus Heiloo vormde sinds 1929 een besloten wereld. Met de herbestemming van een groot deel van de gebouwen en talloze culturele activiteiten zijn nu de poorten voor de buitenwereld opengezet.

Tekst: Isabel van Lent en ONH | Beeld: Ossip van Duivenbode

Toen

Sint Willibrordus werd in de jaren twintig van de vorige eeuw gesticht door de katholieke congregatie Broeders van Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes. Deze broeders helpen al sinds de negentiende eeuw minderbedeelden over de hele wereld aan een beter leven. Ook psychiatrische patiënten mochten en mogen rekenen op de hulp van de broeders. In 1853 boden zij hun hulp aan in een krankzinnigengesticht in Den Bosch, en uit religieuze, financiële en prestigieuze overwegingen werd het werkgebied uitgebreid naar het noorden van Nederland. De bisschop van Haarlem zag hier wel wat in, en in 1927 kocht de congregatie de landerijen van het voormalige landgoed IJpensteijn. Na vele rijke bezitters was dit domein in verval geraakt, maar dankzij de broeders kreeg het een nieuw leven. Niet iedereen was hier blij mee, want Sint Willibrordus verrees aan de rand van het dorp. Vooral de komst van een zogenaamd ‘psychopatenasiel’ riep negatieve reacties op. Toch arriveerden in 1929 de eerste bewoners, en in 1940 was het complex helemaal gereed. Na vele succesvolle en soms roerige jaren maakt Sint Willibrordus sinds 1997 onderdeel uit van de grote organisatie GGZ Noord-Holland, en is het sinds 2005 geen convent meer.

(De bovenstaande tekst komt uit het uitgebreide verhaal dat te lezen is op de website van Oneindig Noord-Holland).

Herbestemming

Omdat de cliënten van GGZ Noord-Holland Noord steeds vaker in hun eigen huis werden verzorgd en de GGZ verhuisde naar een nieuw kantoor in Heerhugowaard, kwam rond 2010 een groot deel van het complex leeg te staan. Het bestuur zocht naarstig naar oplossingen en deed pogingen om het hoofdgebouw en de karakteristieke kapel af te stoten. De meeste (commerciële) initiatieven waren echter niet te rijmen met de 250 patiënten die nog op het terrein verblijven. Voormalig directeur Nico Adrichem werd trekker van een herbestemmingstraject waarbij de GGZ eigenaar zou blijven. Adrichem gaf handen en voeten aan een ‘omgekeerde integratie’, waarbij de gesloten kloostercultuur plaatsmaakt voor een gastvrije broedplaats. In het voormalige hoofdgebouw biedt het Willibrordus Business Centrum inmiddels onderdak aan zo’n honderd bedrijven. In de Willibrordus Kapel huist nu de Cultuurkoepel Heiloo, waar bezoekers terechtkunnen voor concerten, voorstellingen en conferenties. Op het landgoed zijn verder een theeschenkerij, galerie, kaasmakerij en vlindertuin te vinden.

Succesfactoren

Op initiatief van het Provinciale programma Herbestemming NH werd een expertteam bijeengebracht en gesprekken georganiseerd met de bewoners van Heiloo. Daar kwamen veel suggesties en ideeën uit voort. Veel bedrijven bleken geïnteresseerd om zich in het voormalige klooster te vestigen. Het rijksmonument geniet grote bekendheid in de regio en is zowel met het openbaar vervoer als met de auto goed bereikbaar. Adrichem vertelt: ‘het middengedeelte van het pand was binnen no time verhuurd. Het voordeel was dat er al veel voorzieningen waren, zoals kantoorruimten en toiletten. We hebben vooral geïnvesteerd in ideeën.’ Het gebruik van het landgoed moest vooral meerwaarde voor de cliënten opleveren. ‘Veel van onze cliënten die een afstand tot de arbeidsmarkt hebben, kunnen op het landgoed aan de slag.’ De ambitie van Adrichem voor de toekomst is om van het landgoed een toeristische trekpleister te maken. Sinds 2015 huisvest het landgoed het jaarlijkse culturele festival Willibrordus Draait Door.

Struikelblokken

Deze herbestemming is uiterst succesvol te noemen. Dat neemt niet weg dat het een taai en langdurig proces is geweest, dat zo’n zes jaar in beslag heeft genomen. Een van de aandachtspunten was het tijdelijke gebruik van de leegstaande panden. In afwachting van nieuwe ontwikkelingen werd het gebouw tijdelijk beheerd door antikrakers. Adrichem kijkt daar niet tevreden op terug. ‘Er zaten een paar studenten in een immens groot gebouw. Die vorm van beheer deugde niet, we hadden er geen grip op. Bovendien woonden nog steeds cliënten op het landgoed. Dat bleek geen goede combinatie.’

Tips

De gemeente Heiloo speelde vooral een stimulerende en faciliterende rol. Zo gebruikt de gemeente het landgoed vaak voor bijeenkomsten en evenementen en doet er alles aan om het gebruik en de bekendheid te stimuleren, zoals het plaatsen van informatieborden. Anita van Breugel is ambtenaar cultuurhistorie en vertelt: ‘Deze herbestemming heeft een positief effect gehad op de hele omgeving. We zijn hier enorm blij mee.’ Het project is vooral een succes geworden door de inspanning van Adrichem in samenwerking met de collega’s van de afdeling vastgoed. Adrichem trok het project met veel overtuiging, wat hem de geuzennaam ‘de gek van de herbestemming’ opleverde. Uit de fraaie resultaten blijkt dat elk vergelijkbaar project wel een gek zou kunnen gebruiken, al ziet de inmiddels gepensioneerde Adrichem dat anders. ‘Het zou onverstandig zijn om de kar in mijn eentje te trekken. Om het bereikte resultaat toekomstbestendig te laten zijn, is het belangrijk om meerdere mensen erbij te betrekken. We moeten juist nu doorzetten. De herbestemming is niet af, nu begint het pas.’ De gepensioneerde Adrichem is inmiddels benoemd tot rentmeester van het landgoed en namens GGZ NHN nog steeds actief bij de dagelijkse gang van zaken betrokken.

Kijk voor meer informatie ook op de website van Landgoed Willibrordus.