Projectgegevens

Naam Romeinse wandelroutes en audiotour
Locatie Spaarnwoudepark, Velsen
Gerealiseerd 2022 en 2023
Beheer Recreatieschap Spaarnwoude
Deelnemende partijen Recreatieschap Spaarnwoude, Archeologische Werkgroep Velsen, Gemeente Velsen, Stichting Oer-IJ, Historische Kring Velsen. In het bijzonder: Joke De Bruïne-Groot, Elise Bos Eyssen, Hilde Vermast en vele anderen waaronder Mike Uyl, Gerard Hogervorst, Jos Teeuwisse, Kati Sprengers, Karen Aarts, Carola Heijink, Anouk Admiraal, Ineke van de Geest en Oscar Langeveld.

Verschillende initiatieven kwamen samen

Het project kwam op gang door Stichting Oer-IJ, een stichting ontstaan uit het bewonersinitiatief van betrokken burgers dat het Oer-IJ veel meer in de belangstelling wil zetten. Het doel van de stichting is om verhalen uit het gebied voor een breed publiek toegankelijk te maken en in het landschap te markeren. Het Oer-IJ gebied is een voormalig getijdenlandschap dat zich uitstrekt van Velsen tot Zaanstad en Alkmaar. Precies in dit gebied, aan de zuidoever van het Oer-IJ ter hoogte van het huidige Spaarnwoude Park, heeft het Romeinse leger forten gebouwd waar honderden soldaten waren gelegerd. Het is dus niet verrassend dat de stichting juist het Spaarnwoude Park heeft aangewezen als een van de Oer-IJ Icoonplekken. Een icoonplek wil zeggen dat het de beste plek is om een specifieke ontwikkelingsfase van het gebied te vertellen.

In dit geval is dat het verhaal van de Romeinse belegering en de inheemse Friezen. De stichting heeft Arjen Bosman, auteur van verschillende boeken over de Romeinen in Velsen, een voorstel laten schrijven om de Romeinse geschiedenis van deze icoonplek voor het voetlicht te brengen. Daarnaast ijvert de Stichting Oer-IJ voor het gebruik van speciaal ontworpen brugleuningen in het Oer-IJ-gebied, die de herkenbaarheid van het gebied als geheel vergroten. Parallel met het icoonproject liep ook het plan om een brug in het Spaarnwoudepark van een dergelijke leuning te voorzien.

Voor het Recreatieschap Spaarnwoude (een samenwerkingsverband tussen gemeenten en de provincie) paste het beleefbaar maken van het Oer-IJ en de Romeinse tijd goed bij hun doelen voor de ontwikkeling van het Spaarnwoudepark. De gemeente Velsen vindt het belangrijk om inwoners en bezoekers zoveel als mogelijk kennis te laten maken met het erfgoed. De gemeente kon daarom ook een deel meefinancieren.

De ideeën vielen in vruchtbare aarde. Echter, Elise Bos Eyssen, Joke de Bruïne-Groot en Jos Teeuwisse (stichting Oer-IJ) constateerden tijdens een wandeling in 2021 ter inspiratie door het gebied dat het niet eenvoudig zou zijn dit onderwerp “beleefbaar” te maken, omdat in het landschap geen duidelijk herkenbare aanknopingspunten aanwezig waren. De informatievoorziening was beperkt tot een informatiebord dat in 2015 was geplaatst in het kader van het ‘jaar van de Romeinen’ in Velsen. Het was duidelijk dat er nog een wereld te winnen was, en ook dat er veel enthousiasme was om daaraan te beginnen. Uiteraard was ook Hilde Vermast (Voorzitter Archeologische Werkgroep Velsen) betrokken. Hilde en Joke hebben vaker met elkaar samengewerkt aan publieksprojecten. Ze hadden bijvoorbeeld voor de Nationale Archeologiedagen in 2021 een Romeinenspeurtocht voor kinderen gemaakt door hetzelfde Spaarnwoude Park! Het moment was daar om aan de slag te gaan.

 Joke: “Hilde [voorzitter Archeologische Werkgroep Velsen] is echt mijn informatiebron”

Van idee naar concrete uitvoering: een leerproces!

Vrij snel na de wandeling is bij het Recreatieschap Spaarnwoude een projectgroep opgericht voor het Oer-IJ en Romeinse verleden. Het recreatieschap heeft toen een quickscan gemaakt met als doel om te kijken wat er concreet gedaan kon worden. Ook hier kwam naar voren dat het een uitdaging zou worden om het verhaal zichtbaar te maken. In het voorstel van Arjan Bosman waren allerlei ideeën uitgewerkt. Eén daarvan was om een Romeins scheepshuis in het park te reconstrueren, mogelijk in combinatie met een schip. Dat werd al gauw verworpen. Het was te duur, de gekozen locatie was te afgelegen en er waren nog andere praktische bezwaren.

Ook aan andere ideeën bleken haken en ogen te zitten. Als je bijvoorbeeld een informatiebord wil plaatsen op de historisch juiste plek, blijkt dit soms net een locatie te zijn waar het voor bezoekers op de fiets niet logisch, of zelfs gevaarlijk is om stil te staan. Een andere plek, waar aangesloten zou kunnen worden op een al bestaand groot informatiepaneel over Spaarnwoude, werd omringd door veel wegen en verkeerslawaai. Dat was daarom geen geschikte locatie om wandelaars te laten stilstaan. Er was ook bezorgdheid over vandalisme. Het was dus een zoektocht naar een vorm van verbeelding die haalbaar, duurzaam, veilig en inhoudelijk correct was. Zo kwamen de partijen uiteindelijk uit op een wandeling met audiotour, vooral gericht op volwassenen met enige historische belangstelling.

De kracht van dit project is dat iedereen, vanuit de burgerverenigingen of als ambtenaar, zijn eigen inbreng en belangen had en dat iedereen elkaars mening respecteerde. Volgens de betrokkenen een leuk en zeer leerzaam proces!

Het project is gelanceerd, en dan?

Het belangrijkste is natuurlijk dat het publiek de route weet te vinden en er gebruik van maakt. Het is dan niet voldoende om alleen de paaltjes met wegwijzer en QR-code te plaatsen. Om de route toekomstbestendig te maken, moet deze onderhouden en doorontwikkeld worden. Het onderhoud van de route is geregeld in het beheerplan van het park en het Wandelnetwerk Noord-Holland door de IJmond (waar de route sinds 2023 onderdeel van is), maar het vraagt nog extra aandacht. De borden en de beelden zijn op maat gemaakt en de tijd zal leren hoe lang deze mooi blijven.

Ook het digitale deel vraagt zorg. Het gaat om duurzame opslag van de audiotour op een (extern) platform, en om de werking van QR-codes op de lange termijn. De QR-codes op de paaltjes en informatieborden moeten altijd op de goede link blijven uitkomen. Misschien moet dat in de toekomst dus anders. De audiotour is beschikbaar op de website van het Spaarnwoude Park, dus bezoekers op zoek naar een activiteit in het park komen hem daar tegen. Joke wijst in het persbericht van de gemeente over de Nationale Archeologiedagen standaard op de route.

De projectgroep hoopt dat de route een werk in uitvoering blijft en dat tijd en geld gevonden worden om er telkens weer wat aan toe kunnen voegen. Dat kan ook in kleine stapjes zijn. Waarschijnlijk wordt in het komende jaar een van de Oer-IJ brugleuningen geplaatst, wat een aanleiding is om ook aandacht te vestigen op de Romeinen en de route. Ook worden de mogelijkheden breder bekeken: binnen het park zouden de recreatiebedrijven ook een Romeins programma kunnen aanbieden.

Archeologie is een belangrijk onderwerp in Velsen, dus de route zit niet in een vacuüm. De gemeente faciliteert indien mogelijk publieksbereik als er opgravingen zijn, doet mee aan de Nationale Archeologiedagen en er wordt samengewerkt met de bibliotheek en het Pieter Vermeulenmuseum. De historische kring is vaak te vinden op markten en organiseert en publiceert van alles. De route is dus onderdeel van een geheel aan activiteiten waarbij erfgoed wordt uitgedragen.

Succesfactoren en valkuilen

De samenwerking publiek-privaat heeft hier erg goed gewerkt. Voor dit soort projecten is het belangrijk dat de juiste mensen er zijn op de juiste tijd en plaats. Met anderen was er mogelijk een andere uitkomst geweest of geen uitkomst.

Spaarnwoude Park is bedoeld is voor allerlei activiteiten, maar ook voor natuur en voor het beleven van verhalen uit het verleden. Dat is een van de doelen die in de visie op het beheer en de ontwikkeling van het Spaarnwoudepark worden genoemd. Een andere succesfactor was daardoor de combinatie van het thema ‘cultuurhistorie’ met het thema ‘landschap’. Daardoor ontstond een kruisbestuiving waarbij historisch geïnteresseerden en natuurgeïnteresseerden bij elkaar komen.

Het kwam natuurlijk goed uit dat recreatieschap Spaarnwoude een visie had voor het park waar dit project goed in paste, maar de ambities om de visie uit te werken waren vanwege de kosten voor een deel in de ijskast gezet. Zo ook de actielijn Oer-IJ. De energie en ideeën van buiten de organisatie droegen eraan bij om te onderzoeken wat wél kon. Joke vertelt: “het helpt als je als ambtenaar ook de tijd hebt om dit soort taken erbij te doen. Dat is niet iedereen gegeven. Wat hier goed heeft gewerkt, is dat iedereen zijn eigen kennis en werkwijze meebracht maar ook bereid was om naar de anderen te luisteren en elkaar wat te gunnen. Dat maakte het ook leuk. Er is nu een groepje gevormd waarmee we in de toekomst verder kunnen. Dat vertrouwen is er.”

Vanuit de burgerparticipanten gezien was het fijn dat het Park en de gemeente betrokken waren. Zonder het geld vanuit die partijen was het niet gelukt om dit project te realiseren, en ook organisatorisch werkte het prettig. Het tempo van een professionele organisatie is hoger en er werden direct plannen en inventarisaties gemaakt. Dat lukt een stichting niet zo snel. Door het tempo en de resultaatgerichtheid blijft iedereen enthousiast en bij de les.

Een andere succesfactor is het onderwerp, ‘de Romeinen’. Dit spreekt veel mensen aan, ook in andere vormen wordt aandacht besteed aan het Romeinse verleden van Velsen. Het Pieter Vermeulenmuseum heeft bijvoorbeeld de leskist ‘Malorix’ over het leven van de Romeinen en Friezen in de regio Velsen.

Struikelblokken

Naast veel succesfactoren zijn er ook enkele (mogelijke) struikelblokken. Het blijft lastig dat er eigenlijk niets zichtbaar is van dat Romeinse verleden en dat het terrein al is ingericht voor andere functies. Dat maakt het moeilijk om het verhaal op de juiste plek te vertellen. Ook is het verhaal beperkt, omdat we niet alles weten. Je kunt er niet teveel omheen verzinnen, omdat het wel moet kloppen.

Geld is altijd de beperkende factor. Met meer geld hadden er andere keuzes gemaakt kunnen worden. Een deel van het budget gaat op aan het toekomstbestendig maken van voorwerpen die je plaatst in de openbare ruimte – die zijn kwetsbaar.

Toepasbare tips

Joke, Elise en Hilde bespreken een aantal tips. Ten eerste moet je open staan voor ideeën van buiten de eigen organisatie en bereid zijn om naar elkaar te luisteren en respect te hebben voor elkaars mening. Door elkaar de ruimte te bieden en elkaar wat te gunnen ontstaat een synergie waarin zo’n project ontwikkeld kan worden. Ten tweede is het goed om ook anderen in jouw netwerk te betrekken.

(Tekst: Eliza van Rooijen, Beeld: Eliza van Rooijen of Annika Blonk-van den Bercken (Stichting NMF), Recreatieschap Spaarnwoude)