Verslag Erfgoedteam: Erfgoed binnen Regionale Energiestrategieën

Verslag Erfgoedteam: Erfgoed binnen Regionale Energiestrategieën

Op donderdag 26 september 2019 organiseerde het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland het Erfgoedteam ‘Erfgoed binnen Regionale Energiestrategieën’ in De Duynkant te Castricum.

Provincie Noord-Holland is dit voorjaar gestart met de Regionale Energiestrategie (RES). Per deelregio is een inventarisatie opgesteld met de mogelijkheden, landschappelijke karakteristieken en ruimtelijke beperkingen. Vanaf oktober 2019 gaan deze deelregio’s zelf aan de slag met de lokale invulling van de RES.

De bijeenkomst wordt geopend door voorzitter Marjorie Verhoek. Zij benadrukt de impact die de energietransitie op het bovengronds en ondergronds erfgoed zal hebben, en de rol die (erfgoed)ambtenaren hierbij kunnen spelen.

De Regionale Energiestrategie (RES)

Wat staat ons de komende jaren te wachten? Programmamanager Odile Rasch (Programmamanager RES Noord-Holland Noord) praat ons bij over het traject van de RES, en de rol van erfgoed hierin.

De RES is een van de maatregelen die worden beschreven in het Klimaatakkoord. Het geeft invulling aan de opgaven voor elektriciteit en gebouwde omgeving. Energiebesparing valt hier niet onder. De Regionale Energiestrategie is een landelijk programma. Nederland is verdeeld in dertig RES regio’s, waarvan twee in Noord-Holland: Noord-Holland Noord (West Friesland, Regio Alkmaar, Kop Noord-Holland), en Noord-Holland Zuid (overige gebieden). De regio’s organiseren zelf de invulling. Elke regio doet een ‘bod’ voor het percentage dat zij denken te kunnen bijdragen aan het gezamenlijke doel (het gezamenlijk doel is 49% minder CO2 ten opzichte van 1990 en 35 TWh groene energie). In het voorjaar zijn de eerste ateliers, werksessies en presentaties geweest. Per regio is er een basisdocument opgesteld en een fotoboek.

De Regionale Energiestrategie is een integraal programma: de uitwerking ligt niet alleen bij ambtenaren voor duurzaamheid en milieu, maar bij alle ambtenaren wiens portefeuille door de RES beïnvloed zal worden. Erfgoedambtenaren krijgen hier dus ook mee te maken.

De Regionale Energiestrategie is niet de enige lopende opgave. Er spelen in Nederland momenteel veel grote opgaven, waaronder woningbouw, natuurlandschap en transport. Deze opgaven hebben vaak conflicterende belangen. Er zijn dan ook geen algemene regels opgesteld. Elke regio zal een programma op maat maken dat voor hen het beste werkt naast andere lopende opgaven.

Planning vanuit het landelijke programma:

• Oktober/november 2019: definitief Klimaatakkoord
• September 2019-januari 2020: per regio uitwerken 3 scenario’s
• 1 juni 2020: opleveren concept versie RES per regio (=inleveren bod)
• 1 maart 2021: opleveren RES 1.0

Archeologie en cultuurlandschap in de RES

De RES zal een grote impact hebben op het landschap, zowel bovengronds als ondergronds. Monica Dütting (Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland) geeft aan dat deze impact vaak groter is dan verwacht. Methoden voor het creëren van groene energie, zoals windmolens, zonneweides en warmtepompen, veranderen het aanzien van het landschap. Ook gaan ze samen met soms ingrijpende bodemingrepen. Hierbij kan archeologische informatie verloren gaan. Vaak is bij voorstudies of vergunningverlening te weinig inzicht in de gevolgen van energiekeuzes op archeologie en cultuurlandschap. Hierdoor wordt van tevoren vaak onvoldoende rekening gehouden met het erfgoed. En ontbreekt de kans om erfgoed als mogelijkheid en inspiratie in te zetten bij de veranderingen die ons te wachten staan.

Discussie -Erfgoed onvoldoende in zicht; ambtenaren te weinig bij het proces betrokken

De deelnemers vragen naar het afwegingskader: hoe wordt straks de afweging van cultuurlandschap versus economische opbrengst gemaakt? In hoeverre kan een afwegingskader als procesregel of eis binnen een RES worden ingebracht? Er blijkt weinig sturing van het beleid mogelijk te zijn. Dit kan in de praktijk straks betekenen dat het moeilijk wordt om initiatieven op het gebied van energie-ontwikkelingen tegen te houden of processen bij te sturen. Gemeenten zullen op dit vlak ook hun eigen beleid onder de loep moeten nemen en mogelijk herzien.

Uit het gesprek met de deelnemers wordt duidelijk dat er nog veel onduidelijkheid heerst over de RES. De meeste erfgoedambtenaren zijn er nog niet (voldoende) actief mee bezig. Interne gemeentelijke werkgroepen die zich met de energietransitie bezig houden, hebben het erfgoed vaak onvoldoende in zicht. Hierdoor ontbreekt de interne aansluiting voor erfgoedambtenaren. Die zijn door gebrek aan menskracht, de korte deadlines en de andere grote en kleine opgaven waarvoor ze staan, ook niet altijd in staat om tijdig aan te haken. Hiermee ontstaat het risico dat erfgoed niet of te weinig aan bod komt bij het ontwikkelen van de regionale RES.
Ook vragen de deelnemers zich af of niet iedereen bezig is hetzelfde wiel uit te vinden als het gaat over opstellen van criteria waaraan de diverse initiatieven moeten voldoen, of hoe inpassing binnen een gemeente kan plaatsvinden. Het Steunpunt geeft op de website wel voorbeeldprojecten maar op dit moment zijn er nog te weinig concrete voorbeelden voor goed beleid.
Tegelijkertijd lopen er andere processen in de provincie waarmee aansluiting zou kunnen worden gezocht, zoals de klimaattafels waarbij ook de waterschappen aangeschoven zijn. Erfgoed en Ruimtelijke Kwaliteit zouden ook moeten proberen samen op te trekken.

De aanwezigen zijn het er over eens dat er meer gedaan moet worden om de RES onder de aandacht te brengen bij erfgoedambtenaren. Daarvoor is het belangrijk kennis te ontsluiten en de aanwezigen menen dat het Steunpunt hierin een belangrijke rol kan spelen. Eén idee is om een Erfgoeddeal Regionale Energiestrategieën op te stellen. Het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland zal meer aandacht besteden aan het onderwerp, onder andere via de website en nieuwsbrief. De aanwezigen denken daarnaast aan een vervolgbijeenkomst over het onderwerp.

Wilt u meer over het onderwerp weten? Monica Dütting en Rosanne Bruinsma van het Steunpunt houden zich met de energietransitie bezig.

Links voor meer informatie

Nationaal: Nationaal Programma Regionale Energiestrategie

Voor algemene informatie over de Regionale Energiestrategie Noord-Holland Noord

Voor algemene informatie over de Regionale Energiestrategie Noord-Holland Zuid

Meer over de werkvormen en de gemeentelijke trajecten: Noord, Zuid

Bijgaand vindt u de presentaties van Monica Dütting en Odile Rasch.

(Beeldverantwoording: Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland)