Erfgoed in de Omgevingswet

Erfgoed in de Omgevingswet

Rosanne Bruinsma, projectmedewerker erfgoed
Jeroen Zomer, beleidsadviseur landschap en cultuurhistorie

Het Rijk heeft met de invoering van de Omgevingswet voor ogen om het omgevingsrecht simpeler te maken. Voor veel ambtenaren lijkt het vooralsnog eerder gecompliceerder te worden, omdat er nog veel onduidelijkheid bestaat over wat de Omgevingswet concreet zal gaan betekenen. Het leek ons daarom tijd om de plek van erfgoed in de Omgevingswet te onderzoeken en daar verslag van te doen. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat erfgoed een serieuze rol krijgt in het ruimtelijke beleid onder de nieuwe Omgevingswet? Het Steunpunt onderzoekt.

Een huis inrichten dat nog in de steigers staat
Laten we beginnen met de kanttekening dat nog niet alles duidelijk is. De Omgevingswet is aangenomen, maar verschillende aanvullende wetten en besluiten, zoals de invoeringswet en de vier AMvB’s, zijn nog in voorbereiding en kunnen nog veranderen. Het is vergelijkbaar met nieuwe meubels kopen voor een huis dat nog in de steigers staat: de afmetingen van het huis staan vast, maar de grootte van de ruimtes kan nog wijzigen, waardoor het mogelijk is dat je de plank zal misslaan als je het hele huis al gaat inrichten en meubels gaat kopen. Tegelijkertijd is een goede voorbereiding het halve werk en daar kan al wel mee begonnen worden, ook en misschien wel juist op het gebied van erfgoed.

Inventarisatie
Ook bij het Steunpunt zaten we met veel vragen. Wat betekent de Omgevingswet voor het erfgoed in de gemeenten, maar ook: hoe ver zijn de gemeenten eigenlijk met hun voorbereidingen voor Omgevingsvisies en -plannen en welke rol heeft erfgoed in die voorbereidingen? Daarom hebben we om te beginnen een inventarisatie uitgevoerd onder de gemeenten in Noord-Holland, waarbij we zo veel mogelijk kwartiermakers, projectleiders en programmamanagers Omgevingswet hebben gesproken. De inventarisatie heeft alles behalve een eenduidig beeld opgeleverd. De ene gemeente pakt de voorbereiding integraal aan, de ander niet. De een heeft een kwartiermaker of projectleider, de ander een projectteam. Een aantal gemeenten hebben al een Omgevingsvisie (Hollands Kroon, Alkmaar en Velsen), maar veel zijn nog in voorbereiding, al dan niet in samenwerking met andere gemeenten. Omgevingsplannen zijn nog niet in voorbereiding, alhoewel enkele gemeenten al wel ervaring op hebben gedaan of nog steeds doen met een bestemmingsplan met verbrede reikwijdte en daarmee vooruitlopen op een Omgevingsplan. Eigenlijk was de voornaamste gemene deler tussen de gemeenten de zoektocht naar een proces voor de implementatie van de wet en opvallend genoeg waren de erfgoedambtenaren bijna nergens betrokken bij de voorbereiding.

Behoefte aan duidelijkheid
Uit de inventarisatie is ook gebleken dat veel erfgoedambtenaren behoefte hebben aan duidelijke informatie, over de toekomstige bescherming van erfgoed, over de nieuwe mogelijkheden en over wat er je nu al kan doen. Hoewel er een veelheid aan publicaties, filmpjes en websites over de Omgevingswet bestaat, zijn deze zelden toegespitst op erfgoed. Om enigszins duidelijkheid te verschaffen hebben we als Steunpunt onderzoek gedaan en een reeks experts geïnterviewd.

Wat kan al?
Duidelijk is dat we ons over de mogelijkheden voor bescherming van erfgoed niet druk hoeven te maken. De mogelijkheden tot bescherming zijn onder de Omgevingswet zelfs beter. Daar moet echter wel actief aan gewerkt worden. Over de rol van erfgoedambtenaren stelde Jeroen Niemans (Ruimtevolk) het volgende: “De bescherming en benutting van erfgoed wordt expliciet genoemd en heeft daarmee een goede uitgangspositie in de Omgevingswet. Daarnaast is het bij uitstek een onderwerp dat bijdraagt aan het DNA van een gemeente waardoor het een belangrijke rol kan spelen in het opstellen van een Omgevingsvisie. Het is echter geen onderwerp dat bij alle huidige trekkers van de Omgevingsvisie voor op het netvlies staat. Daarom is het van belang om daar actief op af te stappen en het onderwerp naar voren te brengen”. Met andere woorden, zorg dat je als erfgoedambtenaar de kernwaarden vanuit het erfgoed op een rij hebt (bestaande archeologische en cultuurhistorische waardenkaarten zijn daarbij een goed begin) en daar een overkoepelend en verbindend verhaal bij hebt (het DNA van de gemeente). Dit kan of moet misschien wel als input dienen voor de Omgevingsvisie, maar het gebeurt niet vanzelf. Een actieve rol van de betrokken ambtenaar is vereist. Daarnaast is het voor de Omgevingsvisie van belang om de ambities met betrekking tot erfgoed helder te krijgen, welke rol heeft en krijgt het erfgoed in de gemeente?

Artikel ‘Erfgoed in de Omgevingswet’
De overige uitkomsten van ons onderzoek hebben we in samenwerking met Sarah Ros uitgewerkt in het artikel ‘Erfgoed in de Omgevingswet’. Daarin hebben we de huidige stand van zaken op een rijtje gezet en gaan we expliciet in op de bescherming en zorgvuldige omgang met erfgoed binnen de verschillende instrumenten van de Omgevingswet, maar met name het Omgevingsplan.

Heeft u vragen over erfgoed in de Omgevingswet in uw gemeente? Neem dan contact op met Kim Zweerink, K.zweerink@mooinoord-holland.nl