Herbestemming: Ringersfabriek – Alkmaar

Herbestemming: Ringersfabriek – Alkmaar

Projectgegevens

Naam Ringersfabriek
Adres Noorderkade
Bouwjaar 1920-1963 door Ringers, daarna aangepast door andere eigenaren
Voormalige functie chocoladefabriek
Nieuwe functie foodhal, horeca, appartementen en mogelijk een hotel
Oplevering naar verwachting 2020
Status gemeentelijk monument (sinds 2016)
Architect(en) Hurenkamp architecten & adviseurs

Industriële hotspot van Alkmaar

De chocoladefabriek van Ringers was een begrip, maar raakte letterlijk en figuurlijk uit beeld. Dankzij inspanningen van deskundigen, media en bewoners staat het niet meer op de slooplijst, maar speelt het de hoofdrol in de omvangrijke gebiedstransformatie van het Ringerskwartier.

Toen

Ooit was de Chocoladefabriek van Ringers, pal aan de kade van het Noordhollandsch Kanaal, een begrip in Alkmaar. In de jaren dertig was het de grootste werkgever van de stad, vooral Ringers’ kersenbonbons waren beroemd. In 1970 werd het bedrijf overgenomen door Droste, waarna het een paar jaar later definitief haar fabrieksdeuren sloot. In 1973 nam woonwinkel Klercq zijn intrek in de fabriek, die het inpakte met kunststof panelen. Vijfendertig jaar later maakten de economische crisis en de opkomst van internetwinkelen een einde aan Klerq; vanaf 2008 kwam het gebouw steeds leger te staan en waren er tijdelijke invullingen als de Stadskantine en kunstexposities.

Als werkgever speelde de chocoladefabriek jarenlang een belangrijke rol in de ontwikkeling van en het leven in de stad. Zo vertegenwoordigt Ringers niet alleen het industriële en economische verleden van Alkmaar; voor de oudere generatie Alkmaarders staan de herinneringen aan het werken in de chocoladefabriek nog altijd in het geheugen gegrift. Bijzonder is ook dat de familie Ringers zowel eigenaar, bouwer, architect als aannemer van de fabriek was. Op de bouwtekening uit 1920 zijn de handtekeningen van broers Ringers te zien: de ene broer als eigenaar en opdrachtgever van de fabriek, de andere broer als architect én aannemer van het gebouw. De visie van Ringers was een masterplan, een plattegrond met een E-vorm, die ook nu nog is af te lezen. De fabriek is dus voor 100% een Ringersproduct. Het grootste industriële complex van Alkmaar.

(Op de website van Oneindig Noord-Holland is meer verdieping te vinden )

Herbestemming

Toen in 2010 de sloopplannen ten behoeve van een nieuw winkelcentrum aan het licht kwamen, bleek dat toenmalig ontwikkelaar MAB het gebouw wilde slopen om een nieuw gebouw op te richten dat sprekend leek op de oude fabriek. Daarop kwam de Historische Vereniging Alkmaar (HVA) in actie. Ze deed onderzoek, verzamelde oude foto’s, sprak met architecten en historici. Zo bleek dat Ringers als zelfstandig bouwbedrijf niet alleen de fabriek, maar ook een groot aantal woonhuizen in Alkmaar had gebouwd, waaronder een aantal fraaie exemplaren (tegenwoordige monumenten). Ook Ringers’ eigen chocoladefabriek bleek monumentwaardig. Het is een typisch product van zijn tijd; een mix van bakstenen fabrieksarchitectuur, Nieuwe Zakelijkheid, Amsterdamse School. Alleen: daar was op dat moment niets meer van te zien. De gevels hielden zich al een halve eeuw schuil achter de kunststof gevelplaten die woonwinkel Klerq er in de jaren tachtig op had gemonteerd, ten behoeve van een ‘frissere’ uitstraling.

Zo gaf de Ringersfabriek aanleiding voor de oprichting van Adapt, een denktank voor de herbestemming van industrieel erfgoed. In 2016 is het gebouw als monument aangewezen en de beplating verwijderd. Dankzij een crowdfunding-actie, opgezet door BOEi, zijn ook de gevelletters ‘Ringers’ gerestaureerd.

Succesfactoren

De eerste belangrijke stap was het zichtbaar maken van de waarde en schoonheid van het gebouw, en daarnaast het visualiseren van hoe dit er in de toekomst uit kon zien. Visualisaties zijn een krachtig communicatiemiddel: ‘Ineens begrepen veel meer mensen hoe mooi het kon gaan worden’, zeggen Eddo Carels (architect gespecialiseerd in transformatie en renovatie, oprichter van Adapt) en Lucas Zimmerman (voorzitter Adapt). Vervolgens werden belangrijke partijen erbij gehaald, waaronder BOEi (Nationale Maatschappij tot Restaureren & Herbestemmen van Cultureel Erfgoed).

Een doorbraak was de samenwerking met Arthur Dontje, eigenaar van het chocolade-imperium Dobla. Carels kwam met Dontje in contact in diens patisserie in de binnenstad van Alkmaar. Dontje werd meteen enthousiast, en zag een chocolade-experience in de fabriek helemaal voor zich. Dontje ging een samenwerking aan met de toenmalige eigenaar en BOEi. ‘Met zijn enthousiasme heeft Dontje destijds een belangrijke rol gespeeld in het weer op de kaart zetten van de fabriek’, zegt de huidige ontwikkelaar van de Ringersfabriek, Paul Hemmen (Ten Brinke Vastgoedontwikkeling).

De Open Monumentendag in 2014 gaf het finale duwtje, vertelt Carels. Adapt organiseerde toen een festival samen met het Nomadisch Filmtheater. ‘Een paar weken ervoor hadden we per toeval ontdekt dat er achter het systeemplafond een sheddak schuilging’ vertelt Carels. Via een gat in de gipswand konden we het dak aan iedereen laten zien. De ijzeren spanten van de prachtige overkapping kwamen hierdoor weer tevoorschijn. Vanaf dat moment zagen steeds meer mensen de potentie van het bestaande gebouw. Twee jaar later, in 2016, nam rooftop bar en cultureel centrum de Stadskantine zijn intrek in de fabriek. Zulke tijdelijke functies en evenementen zijn belangrijk omdat ze betrokkenheid en ondernemingslust prikkelen. Langzaam werd Ringers onderdeel van de stad.

Struikelblokken

‘De focus lag zo sterk op de ontwikkeling van het winkelcentrum, dat een discussie over herbestemming in de eerste jaren helemaal niet aan de orde was’, vertelt Carolien Roozendaal, bouwhistoricus van de gemeente Alkmaar. ‘Het hielp bovendien niet dat je het gebouw, volledig ingepakt, helemaal niet kon zien’. Roozendaal vertelt over de tentoonstelling over de suikerwerken van Ringers in het Stedelijk Museum Alkmaar (2011-2012). Die kwam precies op het goede moment. ‘Ineens bleek hoeveel Alkmaarders hier hadden gewerkt. Het heeft de herinneringen aan de fabriek bij veel mensen wakker gekust.’

De chocolade-experience heeft het niet gered. Inmiddels zijn er door Ten Brinke nieuwe plannen voor een foodcourt, horeca, appartementen en kantoren. ‘Natuurlijk was de chocolade-experience en mooie invulling geweest’, zegt Hemmen. ‘Maar dankzij die plannen is er enorm veel werk verzet op het gebied van de haalbaarheid van bepaalde voorzieningen, en bijbehorende begroting. Al die informatie heeft eraan bijgedragen dat wij besloten hebben om de herbestemming verder op te pakken.’

Tips

Het bundelen, ontsluiten en zichtbaar maken van bestaande kennis is bij de herbestemming van Ringers cruciaal gebleken. Er is veel kennis, maar die moest wel verzilverd worden. Carels vertelt hoe je scherp moet zijn op bijvoorbeeld technische rapporten. Die gaven in dit geval aan dat de fabriek technisch niet meer voldeed. Zo’n uitkomst is echter deels het gevolg van een gerichte vraag. ‘Als je een opdracht formuleert die uitgaat van sloop-nieuwbouw, stuurt dat de uitkomst, omdat het de bestaande kwaliteiten en structuur van het gebouw niet meeneemt. Als je uitgaat van herbestemming, levert dat een andere uitkomst op’, aldus Carels.

In het bijeenrapen van kennis bleek ook een belangrijke rol weggelegd voor vakgroep Erfgoed van de gemeente. Carolien Roozendaal: ‘Doe je onderzoek; zelfs als behoud niet direct evident is. Dan weet je wat je hebt en potentieel kunt verliezen. Dat kost weliswaar tijd en geld, maar dat valt uiteindelijk erg mee. Zeker vergeleken met de betekenis die erfgoed heeft in toekomstige gebiedsontwikkelingen. Uiteindelijk heb je met cultuurhistorie goud in handen, dat beseffen nu ook steeds meer professionele ontwikkelaars.’

Website Adapt www.adaptalkmaar.nl

Website Ten Brinke: https://www.tenbrinke.com/details-nl/ringersfabriek-639028.html

(Tekst: Sophie van Ginneken | Beeld: Ossip van Duivenbode)