Monitor monumenten en archeologie 2021-2022

Monitor monumenten en archeologie 2021-2022

Op 25 april 2023 publiceerde de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed de ‘Monitor monumenten en archeologie 2021-2022 benchmark gemeenten’. Dit betreft een tweejaarlijks onderzoek waarin alle Nederlandse gemeenten worden bevraagd over archeologie en monumenten in relatie tot beleid, uitvoering en toezicht en handhaving. Ook is er aandacht voor thema’s als Omgevingswet, klimaat, duurzaamheid en burgerparticipatie. Het geeft een actueel beeld van hoe door Nederlandse gemeenten op hoofdlijnen invulling wordt gegeven aan de erfgoedtaken. De vragenlijst over 2021-2022 is met de 342 deelnemende gemeenten door bijna alle Nederlandse gemeenten ingevuld.

De uitkomsten van de vragenlijst geven een beeld van de landelijke ontwikkelingen. Gemeenten kunnen hiermee hun eigen situatie vergelijken met de landelijke trends. Het is een middel waarmee de concrete invulling van erfgoedzorg in de gemeente geagendeerd kan worden.
De resultaten zijn in het rapport overzichtelijk onder elkaar gezet. De monitorgegevens zijn ook openbaar beschikbaar via de monitordatabank. Het Steunpunt licht een aantal van de resultaten kort uit en we maken een vergelijking met de monitor van 2019-2020.

Monitoring archeologie

In de monitoring is een aantal onderwerpen met betrekking tot archeologie opgenomen, waaronder de actualiteit van archeologiebeleid, gemeentelijke voorschriften, het beoordelen van Programma’s van Eisen (PvE’s), de registratie van vondstmeldingen en toezicht en handhaving. Bij de resultaten van het thema actualiteit van archeologiebeleid valt op dat veel gemeenten werken met beleid dat is vastgesteld tussen 2008 en 2012. Dit betekent dat er sprake is van stagnatie in de actualisering van archeologiebeleid. Ouder beleid houdt geen rekening met nieuwe inzichten of met reeds uitgevoerd archeologisch onderzoek. Met het oog op de inwerkingtreding van de Omgevingswet is het actualiseren daarom een aandachtspunt.
Een positieve ontwikkeling is dat het toezicht op activiteiten is toegenomen. Er is meer toezicht bij graafactiviteiten op terreinen met een dubbelbestemming archeologie al dan niet bij archeologische rijksmonumenten, bij de naleving van archeologische voorschriften bij de omgevingsvergunning, op het algemene opgravingsverbod en bij metaaldetectie.

Omgevingswet

Aan de monitor zijn twee vragen toegevoegd met betrekking tot de Omgevingswet. Hieruit blijkt dat bij 47% van de deelnemende gemeenten een omgevingsvisie is opgesteld, waarbij in 90% van de gevallen aandacht aan erfgoed is besteed. In de provincie Noord-Holland heeft 34% van de gemeenten een omgevingsvisie opgesteld, waarvan in 93% van de gevallen ook expliciet aandacht voor erfgoed is. Deze score is daarmee hoger dan het landelijk gemiddelde.
Monitoring MonumentenUit de monitor blijkt dat de erfgoeddeskundigheid binnen de gemeentelijke adviescommissies verbeterd is. In vergelijking met de monitor van 2019-2020 is er een stijging van het aantal gemeenten dat heeft aangegeven dat er voldoende commissieleden met deskundigheid op het gebied van monumenten zitting hebben in de gemeentelijke adviescommissie. Hieruit blijkt dat gemeentelijke adviescommissies vooruitlopend op de Omgevingswet worden ingericht.

In de uitkomsten is zichtbaar dat duurzaamheid steeds belangrijker wordt. Ten opzichte van 2019-2020 is het aantal gemeenten dat zich bezighoudt met het verduurzamen van gebouwde monumenten met 7% gestegen. Denk daarbij aan het vaststellen van beleid, het verstrekken van subsidies en/of leningen en aan voorlichting geven op het gebied van het verduurzamen van monumenten.

Capaciteitstekort

Een opvallende uitkomst is dat zowel ten aanzien van de taken op het gebied van monumenten als op het gebied van archeologie er een gebrek aan capaciteit aan personeel wordt ervaren, respectievelijk 50% en 30%. Dit terwijl ook nieuwe taken op gemeenten afkomen die aan erfgoed raken, zoals klimaatverandering en duurzaamheid. Tegelijkertijd blijkt in vergelijking met de monitor van 2019-2020 dat in verhouding minder gemeenten de onderlinge samenwerking opzoeken bij de uitvoering van de erfgoedtaken, terwijl samenwerking juist verlichting zou kunnen bieden in relatie tot het capaciteitsprobleem.

Betekenis van de bevindingen

Monitoring biedt de kans om een vinger aan de pols te houden. Het biedt zicht op landelijke trends in de uitvoering van erfgoedtaken. De uitkomsten zijn vooral indicatief. De monitoring geeft inzicht in de ervaringen van gemeenten, zij het dat dit de ervaringen van de periode 2021-2022 zijn. Achter die ervaringen kan de behoefte aan informatie, kennis en kunde schuilgaan. Als Steunpunt, met als taak om gemeenten te ondersteunen in hun erfgoedtaken, zien we de monitoring daarom als kennisgevende bron. Waar kunnen wij ondersteunen? We proberen zo goed mogelijk aan te sluiten op de gemeentelijke erfgoedpraktijk bij de organisatie van onze bijeenkomsten en activiteiten, bij het opstellen van kennisdocumenten en natuurlijk als vraagbaak. Het Steunpunt vangt geen capaciteitsproblemen op. Wel kunnen we meedenken bij het opstellen van omgevingsvisies, omgevingsplannen, zorgen voor kennisdeling en als netwerkorganisatie gemeenten stimuleren om tot samenwerkingsverbanden te komen. Het doel is helder: een goede Noord-Hollandse erfgoedzorg.

Meer lezen over dit onderwerp

• Lees ons dubbelinterview in ode met Paul Noppers en Anne van Wijngaarden (ISOE) over de monitor
• Lees ons verslag van de Erfgoedteambijeenkomst over archeologie en handhaving

(Beeldverantwoording: Website van Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed)