Netwerkbijeenkomst: Bloemendaal

Netwerkbijeenkomst Bloemendaal, 28 februari 2019

Wij worden welkom geheten door Paul Schaapman van de gemeente Bloemendaal. Paul geeft aan verheugd te zijn met onze komst naar Bloemendaal. We zijn te gast in het mooie en bijzondere Vanouds Het Dorpshuis, een gebouw dat de gemeente 90 jaar geleden speciaal voor jongeren heeft laten bouwen onder het moto “Bloemdaals Bloei”. Wethouder Henk Wijkhuisen van Bloemendaal kwam vroeger voor vergaderingen van de vogelwerkgroep naar Vanouds Het Dorpshuis.  Hij deelt met ons zijn passie voor de natuur en cultuurhistorie van het Bloemendaals duingebied. Ook geeft hij aan steeds meer het belang van erfgoedbehoud in te zien en is voornemens zich daar ook in het college sterk voor te maken.

Actualiteiten provincie Noord-Holland

Na een introductie van het programma door Yvette Burnier van het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland praat Ernst van der Kleij van de provincie Noord Holland ons bij over actuele ontwikkelingen. Hij vertelt ons onder andere over het Noord-Hollands fonds voor monumenten voor restauratie, herbestemming en verduurzaming, waaruit € 9,1 miljoen te verdelen is. Hiervan is inmiddels al € 2 miljoen weggezet voor vooral gemeentelijke monumenten. De tender voor rijksmonumenten gaat op 1 mei van dit jaar open. Hoe meer een eigenaar er zelf voor over heeft om zijn monument te benutten des te groter de kans is op een toegekende subsidie uit deze regeling. Een nieuwe subsidieregeling op rijks initiatief is de zogenaamde Kanjerregeling. Dit betreft een subsidieregeling voor grote restauratieopgaven, waaronder ook verduurzamingsmaatregelen vallen. De provincie heeft verder de herijking van haar provinciale monumenten afgerond. Momenteel gaat veel aandacht naar benodigde dijkversterkingen en de invloed daarvan op de monumentale waarden. Daarnaast staat de herbestemming van provinciale monumenten hoog op de agenda. In juni van dit jaar zal besluitvorming over nieuw beleid voor Stolpboerderijen plaatsvinden. Hierbij is veel aandacht voor het voorkomen van spontane sloop van deze voor Noord Holland kenmerkende boerderijen. Voor wat betreft de archeologie noemt Ernst het komende publieksboek over de opgravingen binnen de N23 – Westfrisiaweg, de SCHATRIJK magazines en de nieuwe exposities in het Huis van Hilde.

Archeologie van het Zuidelijk Duingebied

Monica Dütting van het Steunpunt neemt ons mee op reis door de geschiedenis van het Zuidelijk Duingebied, een van de archeologiegebieden van Noord Holland waarbinnen ook Bloemendaal ligt. Voor dit gebied verschijnen dit jaar zowel een Basisdocument als de glossy SCHATRIJK. De ontstaansgeschiedenis van het strandwal en duinlandschap wordt geschetst inclusief de bewoning en het gebruik van dit landschap van de prehistorie tot en met de Tweede Wereldoorlog. Ontsluitingen van bodemprofielen in ontgravingen zijn een belangrijke bron van informatie voor het in kaart brengen van deze bewoningsgeschiedenis. Monica schenkt vervolgens aandacht aan de oprichting van het Platform Archeologie in de Duinen. Dit platform biedt ondersteuning aan de gemeente bij het te voeren beleid binnen het  duingebied. Hierbij worden ook de diverse belanghebbenden in het duingebied betrokken, van terreinbeheerders tot amateurarcheologen. Het platform is er op gericht om aandacht te generen voor het belang van archeologische vindplaatsen die door natuurlijke processen (zoals zandverstuiving) worden bedreigd maar niet kunnen worden onderzocht op basis van het wettelijk bepaalde verstoordersprincipe (‘wie verstoort, die betaalt’). Op de website van het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland kunt u hier meer over lezen, zie daarvoor de volgende [link].

Kerkenvisie: de stand van zaken

Dorine van Hoogstraten van het Steunpunt praat ons bij over het beleidsinitiatief van de Kerkenvisie. De Kerkenvisie is een initiatief van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed richting de gemeenten. De opstelling van een Kerkenvisie is geen verplichting maar kan zeer behulpzaam zijn voor de invulling van herbestemmingsbeleid rond religieus erfgoed. Een Kerkenvisie komt tot stand vanuit een dialoog tussen de gemeente, eigenaren en diverse belanghebbenden. Een Kerkenvisie maakt strategische keuzes over het behoud van het kerkenbestand mogelijk. Het is een gevoelig en soms emotioneel onderwerp. Er dient daarom een goede inventarisatie aan de dialoog ten grondslag te liggen. Dit zowel ten aanzien van het erfgoed zelf als ten aanzien van de interne organisatie en de lokale gemeenschap. Voor de opstelling van gemeentelijke Kerkenvisies is een zogenaamde decentralisatie-uitkering uit het Gemeentefonds beschikbaar. De bijdrage daaruit is afhankelijk van het aantal kerken binnen een gemeente. Hoe meer kerken, des te hoger het bedrag. Aan kleinere gemeenten daarom het advies om samen met andere kleine gemeenten een gezamenlijke aanvraag te doen. Op de website van het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland is een checklist voor aanvragen beschikbaar, raadpleegbaar via deze [link]. Op 12 september dit jaar organiseert het Steunpunt een speciale informatiebijeenkomst over Kerkenvisies. Hou daarvoor de website van het Steunpunt in de gaten.

Dorpskerk Bloemendaal

Na Kerkenvisies is het tijd voor de bezichtiging van een echte kerk. De deelnemers van de bijeenkomst worden meegenomen naar de Dorpskerk van Bloemendaal. Edzard van Hasselt van de Vrienden van de Dorpskerk Bloemendaal praat ons daar bij over de geschiedenis van deze in 1636 in gebruik genomen fraaie kerk met de schitterende 17e-eeuwse gebrandschilderde ramen van de Haarlemse glasschrijver Pieter Holsteyn.

Na de kerkbezichtiging worden de aanwezigen toegesproken door de wethouder van Bloemendaal Henk Wijkhuisen die ons zeer bevlogen verhaalt over de rijke bewoningsgeschiedenis van het duingebied van Bloemendaal en de betrokkenheid van de bewoners van Bloemendaal bij hun monumentale erfgoed.

Casus: de omgevingsvisie van Bloemendaal

De rest van de bijeenkomst staat in het teken van omgevingsvisie en Erfgoed. Viviane Lückers en San van der Zeijden trekken binnen de gemeente Bloemendaal het uitvoeringsproces rond de opstelling van de gemeentelijke omgevingsvisie. Zij schetsen de verschillende uitvoeringsfasen en gaan in op de verschillende thematische lagen die in de omgevingsvisie aan bod zullen komen. De laag Cultuurhistorie is één van die lagen. Erfgoed wordt door hen gezien als de wortel van de gemeentelijke identiteit. De omgevingsvisie wordt een strategisch maar niet bindend document dat aangeeft wat je als gemeente wilt zijn. Daarin speelt identiteit een grote rol.

Omgevingsvisies en het verbinden van erfgoed

Aansluitend gaat Ton Bossink van de provincie Noord-Holland dieper in op de verbinding van erfgoed in een omgevingsvisie. In het kort wordt de kern van de provinciale omgevingsvisie behandeld. Benadrukt wordt dat deze bestaat uit basis- en ontwikkelprincipes vanuit het uitgangspunt dat de toekomst onzeker is. Door je op te stellen als een opgave-gerichte en participerende overheid kan beter worden samengewerkt en kan die onzekerheid beter het hoofd worden geboden. Erfgoed kan kwaliteit geven aan ontwikkelingen en behoud kan worden bereikt door ontwikkeling. Het is daarom belangrijk om hier synergie in te zoeken want erfgoed is altijd een toevoeging van waarde. Dit wordt duidelijk geïllustreerd aan de hand van een aantal praktijkvoorbeelden uit de ruimtelijke ordening.

Om de bijeenkomst interactief af te sluiten heeft Ton Bossink een viertal vragen voor de deelnemers geformuleerd, aan de hand waarvan men in groepjes de discussie aangaat over de rol van erfgoed in de omgevingsvisie. De vragen en de opbrengst van deze discussies zijn als volgt:

Wanneer wil je erfgoed in het proces van de omgevingsvisie inzetten; waar wil je insteken als erfgoedprofessional?

Uit de discussies rond deze vraag bleek dat het inzetten van erfgoed binnen het proces rond de omgevingsvisie niet vroeg genoeg kan zijn. Het is zaak om vanaf het prille begin betrokken te zijn. Dit is echter niet vanzelfsprekend. Vaak wordt tegen ontoegankelijke projectleiders aan gelopen, of bestaat er geen gevoel van urgentie ten aanzien van de betrokkenheid van erfgoed. In dergelijke gevallen is het belangrijk om als erfgoedprofessional goed te anticiperen en je goed voor te bereiden op het proces. Het creëren van draagvlak is daarbij essentieel. Dit kan onder andere door erfgoed in te zetten als onderdeel of basis van de identiteit van de gemeente. Erfgoed bij laten dragen aan het antwoord op de vraag “wie willen wij zijn als gemeente?”.

Welke goede voorbeelden zijn er van de inbreng van erfgoed in de omgevingsvisie en wat kun je daarvan leren?

Tijdens de discussies rond deze vraag worden diverse voorbeelden genoemd. Duidelijk wordt dat er twee aspecten zijn waaraan goede voorbeelden in ieder geval aan voldoen; ze gaan uit van participatie en samenwerking met de lokale bevolking en gaan uit van behoud door ontwikkeling. Flexibiliteit en denken in mogelijkheden is belangrijker dan het denken in bescherming en regels. Daarmee worden ook niet-erfgoedprofessionals uitgenodigd om samen met professionals op zoek te gaan naar kansen en benutting van erfgoed.

Welke slechte voorbeelden zijn er van erfgoed in de omgevingsvisie en wat kun je daarvan leren?

Als slecht voorbeeld wordt gezien wanneer erfgoed als hindermacht of dogma wordt opgenomen in een omgevingsvisie. Maar er zijn ook slechte voorbeelden van visies waarin erfgoed te minimaal is opgenomen of waarin keuzes zijn gemaakt zonder voldoende kennis van het erfgoed. Dit is illustratief voor het spanningsveld tussen sectorale bescherming en behoud enerzijds en ontwikkeling en initiatief anderzijds; ‘op slot versus minimaal beschermen’ en ‘vertrouwen versus toezicht’. Het vinden van een goede middenweg hierin is de grote uitdaging.

Welke goede voorbeelden heb je zelf over verbinding erfgoed met andere thema’s en welke lessen heb je daarbij?

Er worden door de deelnemers veel voorbeelden genoemd. Wat daarbij erg opvalt is dat vrijwel alle voorbeelden gaan over een koppeling van erfgoed aan toeristische routes. Hierbij wordt echter wel gewezen op het spanningsveld rond toeristische aantrekkelijkheid. Massatoerisme kan bijvoorbeeld leiden tot ongewenste overlast in oude kleine dorpskernen. Maar duidelijk is wel: een koppeling van erfgoed aan toerisme en recreatie is veelal succesvol.

(Banner: Collectie Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed , verdere beeldverantwoording: Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland)